حواس پرتی رانندگان؛ عامل مهم تصادفات جاده‌ای

یکی از علل تصادف رانندگان می‌تواند حواس پرتی و عدم توجه به رانندگی باشد. حواس پرتی می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد. همچنین باید توجه کرد که تمام حواس پرتی‌ها مخرب نیستند و رانندگان رفتارهای جبران کننده‌ای دارند که می‌تواند این عدم توجه را جبران کند.

رانندگی یک کار پیچیده است که مستلزم اجرای همزمان مهارت‌های مختلف شناختی، فیزیکی، حسی و روان حرکتیست. با وجود این پیچیدگی‌ها، بسیاری از رانندگان در حین رانندگی فعالیت‌های غیرمرتبط انجام می‌دهند. این فعالیت‌ها ممکن است از مکالمه با مسافران و گوش دادن به رادیو باشد تا آرایش کردن و حتی خواندن کتاب. با ظهور ارتباط بیسیم و شبکه جهانی اینترنت در تلفن‌های همراه و حتی در وسایل نقلیه، سرگرمی‌های پیچیده‌تر و فناوری‌های جدیدتر برای رانندگان ایجاد شده است.

مشاهده می‌شود که استفاده از سیستم‌های مسیریابی در حال رانندگی، به طور فزاینده‌ای در حال افزایش است. هر فعالیتی که توجه راننده را از رانندگی دورکند و باعث کاهش کیفیت عملکرد رانندگی شود، می‌تواند عواقب جدی بر ایمنی راننده و جاده داشته باشد. تحقیقات اداره ملی ایمنی ترافیک تخمین می‌زند که بی‌توجهی راننده، در اشکال مختلف، در حدود 25 درصد از تصادفات گزارش شده توسط پلیس نقش دارد. با این حال، با افزایش بیشتر ارتباطات بیسیم و اینترنتی، سیستم‌های سرگرمی و سیستم‌های کمک راننده در بازار خودرو، پیشبینی می‌شود که میزان تصادفات مرتبط با حواس پرتی افزایش یابد. در این متن به تعریف دقیق حواس پرتی، انواع حواس پرتی و رفتارهای جبران کننده پرداخته می‌شود.

رانندگان باید این توانایی را داشته باشند که توجه خود را به کنش‌های رانندگی و غیر-رانندگی تقسیم کنند. به دلیل اینکه بعد از مدتی و با کسب تجربه بسیاری از کنش‌های رانندگی خودکار می‌شود، تعداد زیادی از رانندگان می‌توانند به راحتی و بدون ایجاد صدمه جدی، توجه خود را به اعمال غیرمرتبط متوجه سازنند. رانندگان همچنین می‌توانند رانندگی خود را با نیازهای محیط رانندگی وفق دهند یا کاهش توجه به وظیفه رانندگی را جبران کنند (به عنوان مثال، کاهش سرعت یا خودداری از انجام مانورهای خطرناک مانند سبقت گرفتن).

با این حال، توجه رانندگان می‌تواند توسط یک فعالیت یا رویداد تا حدی «پرت شود» به صورتی که دیگر توجه کافی به رانندگی نداشته باشند و عملکرد رانندگی آن‌ها به خطر بیفتد. به عبارت دیگر، حواس پرتی زمانی اتفاق میفتد که توانایی ناخودآگاه عادی (مانند تقسیم توجه) و استراتژی‌های وفق دهنده راننده از کار بیفتد و راننده دیگر نتواند توجه خود را به چند اتفاق تقسیم کند و تصمیم گیری به موقع
داشته باشد و کیفیت عملکرد رانندگی خود را در حد مطلوبی نگهدارد.

علیرغم گسترش تحقیقات در مورد حواس پرتی راننده در چند سال گذشته، در حال حاضر تعریف دقیق و جامعی از «حواس پرتی» رانندگان وجود ندارد. دو تعریف معمول می‌تواند تعاریف زیر باشد:

• حواس پرتی راننده زمانی اتفاق می‌افتد که راننده در تشخیص اطلاعات مورد نیاز برای انجام ایمن رانندگی به تأخیر بیافتد، زیرا برخی از رویدادها، فعالیت‌ها یا افراد در داخل یا خارج از وسیله نقلیه مجبور شده‌اند یا تمایل دارند که توجه راننده را از رانندگی دور کنند.
• تغییر توجه از محرک‌های حیاتی رانندگی ایمن به سمت محرک‌هایی که با رانندگی ایمن مرتبط نیستند.

در حالی که این تعاریف موافق هستند که حواس پرتی مستلزم جابجایی توجه از وظیفه رانندگیست، اما نمی‌توانند این نکته را در نظر بگیرند که «همه» رویدادها یا اشیایی که توجه راننده را از رانندگی منحرف می‌کنند باعث حواس پرتی نمی‌شوند. تعریف حواس پرتی باید شامل این شرایط باشد که حواس پرتی زمانی رخ می‌دهد که رانندگان به کارها یا رویدادهایی غیر از رانندگی توجه کنند تا جایی که نتوانند توجه کافی را به وظیفه رانندگی اختصاص دهند و عملکرد رانندگی مطلوبی داشته باشند.

به عبارت دیگر، اگر کار ثانویه بر عملکرد یا کنترل رانندگی تأثیر منفی نداشته باشد، حواس پرتی رخ نداده است. برای این منظور، حواس پرتی راننده ممکن است به این صورت تعریف شود که «توجه راننده به طور داوطلبانه یا غیرارادی، توسط یک رویداد یا شی از وظیفه رانندگی منحرف می‌شود تا جایی که راننده دیگر قادر به انجام وظیفه رانندگی به اندازه کافی یا ایمن نیست».

انواع حواس پرتی در رانندگی:

محققین معمولا حواس پرتی را به چهار نوع مجزا دسته بندی کرده‌اند:

1 . حواس پرتی بصری: حواس پرتی بصری زمانی اتفاق می‌افتد که راننده از نگاه کردن به جاده غافل شود و در عوض توجه بصری خود را برای مدت طولانی روی هدف دیگری متمرکز کند.
2 . حواس پرتی شنوایی: حواس پرتی شنوایی زمانی اتفاق می‌افتد که راننده توجه خود را بر سیگنال‌های شنیداری متمرکز کند تا محیط جاده.
3 . حواس پرتی بیومکانیکی (فیزیکی): حواس پرتی بیومکانیکی یا فیزیکی زمانی اتفاق می‌افتد که رانندگان یک یا هر دو دست خود را برای مدت طولانی از فرمان برمی‌دارند تا جسم دیگری را به طور فیزیکی در دست بگیرند.
4 . حواس پرتی شناختی: حواس پرتی شناختی شامل هر فکری است که توجه راننده را به حدی جذب می‌کند که دیگر قادر به حرکت ایمن در محیط جاده نیست.

اینکه کدام یک از انواع حواس پرتی، تاثیر بیشتر و مخرب‌تری بر عملکرد راننده دارد در حال بحث و بررسی است. اما می‌توان گفت با توجه به اینکه رانندگی در درجه اول یک کار بصری- فضایی-دستیست، کارهایی که دارای ورودی‌های بصری هستند و نیاز به پاسخ دستی دارند، باید باعث تداخل کارهای دوگانه بیشتر و در نتیجه کاهش بیشتر در عملکرد رانندگی شوند.

رفتارهای جبران کننده

یک سوال اساسی در مورد تأثیر دستگاه‌های داخل خودرو بر عملکرد رانندگی این است که آیا و چگونه رانندگان با انجام رفتارهای جبران کننده، رانندگی خود را برای جبران هرگونه کاهش توجه به وظیفه رانندگی تنظیم می‌کنند. در کمال تعجب، تحقیقات بسیار معدودی در این زمینه انجام شده است. در عوض، تحقیقات بر شناسایی اختلالات عملکرد خاص مرتبط با استفاده از وسایل داخل خودرو متمرکز شده است.

رفتار جبرانی یا تطبیقی می تواند در سطوح مختلفی رخ دهد، از سطح استراتژیک (مثلاً انتخاب نکردن از تلفن همراه در حین رانندگی) تا سطح عملیاتی (مانند کاهش سرعت). در بالاترین سطح، رانندگان می‌توانند به طور خودآگاه کاری که می‌دانند ریسک زیادی در به خطر انداختن عملکرد رانندگیشان دارد را انجام ندهند. برای مثال تحقیقات نشان داده است، عملکرد رانندگی رانندگان مسنتر به میزان بیشتری نسبت به رانندگان جوان هنگام استفاده از تلفن همراه مختل می‌شود و این منجر به رفتار جبرانی در بالاترین سطح شده است به طوری که بسیاری از رانندگان مسن تر ترجیح میدهند هنگام رانندگی از تلفن همراه استفاده نکنند.

در سطح عملیاتی، چندین مطالعه نشان داده‌اند که رانندگان سعی می‌کنند در هنگام تعامل با دستگاه‌های داخل خودرو، بار کاری را کاهش داده و میزان قرار گرفتن در معرض خطر را تعدیل کنند. رانندگان با روش‌های مختلف این کار را انجام می‌دهند: کاهش سرعت، افزایش فاصله بین خودروها، تغییر میزان توجه نسبی به وظایف رانندگی و غیررانندگی در پاسخ به تغییرات در محیط جاده، و پذیرش تنزل موقت در برخی وظایف رانندگی )مثلا کمتر نگاه کردن به آینه‌ها).

در این متن به تعاریف و انواع حواس پرتی رانندگان اشاره شد. می‌توان نتیجه گرفت که «همه» رویدادها یا اشیایی که توجه راننده را از رانندگی منحرف می‌کنند باعث حواس پرتی نمی‌شوند. همچنین با وجود رفتارهای جبران کننده در سطوح مختلف، بسیاری از رانندگان می‌توانند بدون آثار مخرب، توجه خود را بین رانندگی و دیگر کارها تقسیم کنند.