نقشه راه معماری سامانه‌های ITS در مرکز مدیریت راهها تدوین شده است.
مصاحبه دبیر نشریه راهنمود با دکتر جعفری نسب، مدیر پروژه سامانه‌های ITS مرکز مدیریت راههای کشور
برقراري ارتباط بين اطلاعات و استفاده از آنها در راستای کاهش تلفات جاده‌ای نيازمند طراحي يک سيستم مديريتی هوشمند است که بتواند در مديريت ترافيک و برنامه‌ريزيی‌ها نقش ابزاری کارآمد را ايفا کند. در مرکز مدیریت راهها با توسعه سامانه‌های هوشمند این موضوع تا حد قابل قبولی ممکن شده است.
سید احسان جعفری نسب مدیر پروژه سامانه‌های ITS مرکز مدیریت راهها، معتقد است سامانه‌های هوشمند می‌توانند در بخش مدیریت راهها ارزش‌آفرین باشند به همین دلیل نقشه راه معماری سامانه‌های ITS در مرکز مدیریت راههای کشور تدوین شده است. در ادامه مشروح صحبت‌های وی را بخوانید.
به عنوان سوال اول کمی از خودتان بگویید. مهمترین فعالیت شما در مرکز مدیریت راهها چیست؟
در ساختار مرکز مدیریت راههای کشور دو رویکرد اصلی به منظور انجام فعالیتها وجود دارد. رویکرد اول موضوعات زیرساختی، فنی و توسعه سامانه‌های هوشمند را پیگیری می‌کند. در در دستور کار گروه دوم نیز موضوعات برنامه‌ریزی و تحلیل داده‌های مستخرج از سامانه‌های هوشمند قرار می‌گیرد. داده کاوی سامانه‌ها، گزارش‌های مستخرج شده از سامانه‌ها را پیگیری می‌کنند.
بنده حدود ۵ سال است که در گروه تحلیل مرکز مدیریت راههای کشور در حال فعالیت هستم. دو پروژه اصلی که مدیریت آنها را در حال حاضر بر عهده دارم، پروژه سامانه‌های ترددشماری برخط و دیگری پروژه تابلوهای پیام متغیر و ترافیک‌نما است. البته پروژه‌های دیگری هم در مقاطع مختلف مانند پروژه زمان سفر وجود داشته است که با توجه به اینکه پروژه‌های مذکور به هدف و منظور اصلی دست یافتند، در حال حاضر جاری نیستند.
همچنین مسئولیت گروه پایش و تحلیل مستقر در سالن عملیات مرکز نیز که به صورت شبانه‌روزی و 24ساعته سامانه‌ها و عملکرد ناوگان حملونقل عمومی اعم از ناوگان ترانزیتی، باری و مسافری را رصد کرده و گزارشات دوره‌ای و تحلیلی را جهت ارائه به گروه‌های هدف و دفاتر تخصصی تهیه می‌کنند، بر عهده بنده است.
باتوجه به اینکه حضرتعالی در حوزه حملونقل تحصیل کرده‌اید، طبیعتا علاوه بر دانش در این بخش تجربیاتی را کسب کرده‌اید. رشته حملونقل چه وضعیتی در دانشگاه‌ها دارد؟ تا چه میزان دانشگاه‌ها می‌توانند در توسعه این رشته کمک کنند؟ دانشگاه‌ها تا چه میزان می‌توانند به مدیریت بهتر این جریان کمک کنند؟
رشته مهندسی حملونقل و ترافیک یک رشته نوپا در کشور است و دانشگاه‌های معدودی نیز این رشته را در مقاطع تحصیلات تکمیلی در کشور ارائه می‌دهند. می‌توان گفت سطح علمی اساتید دانشگاه به سطح بین المللی و مباحث روز دنیا در حوزه حملونقل نزدیک است. آنچه که تحت عنوان خلأ در این رابطه قابل بیان است، اختلاف بین مباحث ارائه شده در دانشگاه با واقعیت‌های عملیاتی حملونقل است. متاسفانه این دیدگاه تک بعدی و پرداختن صرف به مباحث تئوری در دانشگاه‌ها باعث شده است ارتباط مطلوبی بین بدنه علمی و دانشگاهی با بخش اجرایی و عملیاتی حملونقل شکل نگیرد.
شما چقدر اشتیاق دارید از ظرفیت‌های دانشگاهی در مرکز مدیریت راهها استفاده کنید؟
این موضوع به دور از شعارزدگی و به طور جدی در دستور کار مرکز مدیریت راههای کشور قرار دارد. به عنوان نمونه در حوزه داده‌کاوی و تحلیل داده چندین پروژه مشاوره دانشگاهی منعقد شده است. بعلاوه، از نیروهایی انسانی فارغ‌التحصیل دانشگاه‌ها نیز در مرکز استفاده می‌شود و بخش قابل توجهی از همکاران ما در حوزه مدیریت پروژه‌ها پس از طی مراحل فنی و آموزشی جذب مرکز شده‌اند. همچنین مرکز در خصوص تعریف و حمایت پایان‌نامه‌های دانشگاهی هم سو با اهداف مرکز هم، با مراکز دانشگاهی ارتباط نزدیک دارد. به طور کلی ما در مرکز مدیریت راههای کشور در زمینه بهره‌گیری از ظرفیت‌های دانشگاهی و ترسیم یک افق دید مشترک با این مجموعه‌ها استقبال می‌کنیم.
مزیت‌هایی که سامانه‌های تردد شماری برای بخش راههای کشور ایجاد کرده است، چیست؟ مهمترین کاربردهایی که سامانه‌های تردد شمار در بحث جاده‌ای داشتند، چه بوده است؟
اساساً سامانه های ترددشماری به منظور ثبت و ارسال برخط اطلاعات تردد در محورهای کشور طراحی شده اند. این سامانه ها، به دلیل آنکه مبنای اصلی ارائه آمار و اطلاعات به کاربران جاده ای و نهادهای مرتبط در راستای مدیریت بهتر راهها هستند، به عنوان تکنولوزی پایه و سنگ بنای اصلی ITS در حمل و نقل هوشمند محسوب شده و علیرغم معرفی تکنولوژی های جدید، ارزش خود را حفظ کرده‌اند. مهمترین مزایا و کاربردهای سامانه‌های تردد شماری را می‌توان به شکل زیر خلاصه کرد:
- قیمت و هزینه نصب و نگهداری بسیار پایین، در مقایسه با سایر سامانه های هوشمند مشابه و در نتیجه امکان توسعه سریع در شبکه راهها
- دقت بالای 95 درصدی شمارش وسایل نقلیه در کلاس‌بندیهای مختلف، عمر طولانی و مقاومت در برابر شرایط محیطی گوناگون
- مصرف بهینه و پایداری ارسال برخط اطلاعات با توجه به قابلیت تامین انرژی مورد نیاز سیستم از طریق پنل‌های خورشیدی و ذخیره انرژی توسط باتری
- امکان برآورد تقاضا و ارائه اطلاعات به مراکز کنترل ترافیک، کنترل دیتای تردد سایر سامانه های هوشمند در موقعیتهای متناظر
- امکان ارائه اطلاعات به تصمیم گیران در خصوص توسعه و بهسازی شبکه راهها
- امکان ثبت و ارائه سایر پارامترهای ترافیکی مانند متوسط سرعت وسایل نقلیه، فواصل میان خودروها (سرفاصله زمانی)، تخلفات سبقت، تجاوز از سرعت مجاز و … علاوه بر شمارش تعداد خودروهای عبوری
از چه زمانی این سامانه‌ها در جاده‌های کشور راه‌اندازی شده‌اند و چه نتایجی را به دنبال داشتند؟
از سال ۱۳۸۱ استفاده از ترددشمارهای مکانیزه را در مرکز مدیریت راهها آغاز کردیم. قبل از آن ترددشماری به صورت دستی انجام می‌شد. یکی از مزیت‌های سامانه‌های ترددشمار حذف نیروی انسانی است. که به خودی خود منجر به صرفه جویی منابع می‌شود. از سال ۱۳۸۹ ارسال برخط اطلاعات انجام شد. در این فاصله زمانی دستگاه‌ها به صورت آفلاین اطلاعات را ارسال می‌کردند. اما از این زمان با تعریف سامانه جامع ترددشماری (سانت) و از طریق اتصال به سرور مرکزی این سامانه اطلاعات به صورت برخط ثبت می‌گردند. بعلاوه اطلاعات آفلاین کلیه محورها به صورت ماهانه بر روی سایت 141.ir بارگذاری شده و قابل دریافت برای اهداف پژوهشی و … می‌باشد.
در حال حاضر بیش از 2500 سامانه ترددشماری نصب شده اند که وظیفه پوشش کامل ثبت اطلاعات تردد راههای شریانی و اصلی و همچنین نقاط خاص مورد نظر مرکز را انجام می‌دهند.
این سامانه‌ها توانسته‌اند در کاهش حوادث و مخاطرات جاده‌ای تاثیر بگذارند؟
بله مسلما با استفاده ترکیبی از مجموعه قابلیت‌های سامانه‌های هوشمند مانند تصاویر دوربین‌های نظارت تصویری، اطلاعات تردد ثبت شده توسط سامانه‌های ترددشماری، دوربین های ثبت تخلف و … می‌توان نسبت به شناسایی سریع، اطلاع‌رسانی به کاربران و رفع اثر مخاطرات و حوادث رخ داده در شبکه جاده‌ای اقدام نمود.
مطالعات متنوعی در خصوص تعیین اثرات سامانه‌های هوشمند بر میزان حوادث جاده‌ای در سطح جهان، انجام شده است. مطالعه‌ای که ما در مرکز در زمینه اثرسنجی نصب سامانه‌های ثبت تخلف بر ایمنی معابر انجام دادیم نشان داد:
- تخلفات سرعت در کل محورهای کشور بعد از نصب سامانه‌های ثبت تخلف، در طول 5 سال معادل 3/6 درصد کاهش داشته است.
- بعلاوه بررسی روند شاخص شدت تصادفات، نشان داد بعد از راه اندازی سامانه ها شاخص شدت در طول 5 سال حدود 28 درصد کاهش داشته است.
هوشمندسازی تبدیل به یک نیاز جدی در جامعه شده است. طبیعتا سامانه‌های تردد شمار و … مزیت‌های بسیاری در بحث راهها به وجود می‌آورد. کمی در رابطه با مزیت‌های هوشمندسازی جاده‌ها صحبت کنید.
در سال‌های اخیر نقش سیستم‌های هوشمند خود را به خوبی نشان داده است. باتوجه به مزیت‌های سامانه‌های هوشمند، کیفیت مدیریت راهها افزایش یافته و هزینه‌های تحمیل شده به شبکه راههای کشور کاهش پیدا می‌کند. به نظر بنده حرکت جامع به سوی هوشمندسازی نیاز به تامین الزامات و رعایت نکاتی دارد که از ان جمله می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- لزوم تدوین استانداردهای مدون و یکپارچه: در این خصوص مرکز مدیریت راههای کشور با بهره گیری از اسناد بالادستی طی سالیان اخیر اقدام به تهیه و تدوین سند نقشه راه معماری سامانه‌های ITS نموده است.
- توسعه هدفمند پروژه‌های ITS و یکپارچه سازی سامانه‌ها بر مبنای سند معماری مرجع ابلاغ شده و برنامه زمانبندی مبتنی بر اهداف کلان و چشم اندازهای تعریف شده
- توجه به مقوله کیفیت ارسال اطلاعات و پشتیبانی و نگهداری مستمر پس از نصب سامانه ها: لازم به ذکر است صرفاً نصب سامانه هوشمند ایده‌آل نیست و پشتیبانی، نگهداری سامانه هوشمند، ارزیابی‌های مداوم و مستمر از وضعیت سامانه هوشمند بسیار مهم است. در همین راستا اپلیکیشن‌هایی طراحی شده است که در محل دستگاه همکاران ما در استان‌ها می‌توانند عملکرد سامانه را به صورت آنلاین ارزیابی کرده و نتایج را در سامانه مشاهده کنند.
در بحث فناوری‌ها و تکنولوژی هایی که تمام دنیا را در بر گرفته است، در این شرایط داده‌ها در تمام جهان حرف اول را می‌زنند. داده‌هایی که شما از سامانه‌ها به دست می‌آورید چطور برای بهبود شرایط استفاده می شود؟ چطور می‌توانیم از داده‌های این سامانه‌های هوشمند برای کاهش آسیب‌ها استفاده کنیم؟
در چند سال اخیر با توسعه راههای کشور و نصب انواع سامانه‌های ITS در جاده‌ها، انبوهی از داده‌ها در دسترس قرار گرفته است. این موضوع علیرغم مزایایی که ایجاد کرده، نیاز به استفاده از روشهای نوین تحلیل، پردازش و داده‌کاوی را جهت بهره برداری مناسب و بهینه از کلان داده‌های تشکیل شده بیش از پیش کرده است. بنابراین، یکی از مهمترین برنامه‌های مرکز نحوه تعامل و استفاده عملیاتی از داده‌های تولید شده جهت تولید گزارشات کاربردی است. اکر نتوانیم از این داده استفاده کنیم هزینه‌ای انجام شده؛ اما خروجی مناسبی ما به ازای آن گرفته نشده است.
مهمترین چالش‌های مرکز چیست؟ چه راهکارهایی ارایه می‌کنید؟
بیش‌ترین چالشی که ما در موضوع هوشمندسازی داریم بحث اولویت‌بندی پروژه‌ها با توجه به محدودیتهای اعتباری و اجرایی است. البته این موضوع مختص مرکز ما نیست و بایستی بهینه سازی و اولویت بندی پروژه‌ها با توجه به محدودیتهای موجود در دستور کار باشد.
یکی دیگر از چالش‌ها می‌تواند بحث ارتقا کیفیت خدمات پشتیبانی و نگهداری توسط شرکت‌های مجری باشد. شرکت‌های طرف قرارداد باید آموزش‌های لازم را دریافت کنند تا سطح علمی خود را به دانش روز دنیا برسانند. بعلاوه، سیاست حمایت از ایده‌های جدید و توسعه سامانه‌ها با تکنولوژی روز توسط شرکت‌های داخلی در دستور کار مرکز قرار دارد. موضوع دیگر لزوم مشارکت فعالانه تر سایر ارگان‌ها و سازمان‌های مرتبط با بحث هوشمندسازی مانند شهرداری‌ها، شرکت‌های خودروسازی و … است. در نهایت می‌توان به لزوم ارتباط موثر با سایر مراکز کنترل ترافیک با ماموریت مشابه در سایر کشورها با هدف تبادل تجربیات و ارتقا دانش فنی کارشناسان سامانه‌های هوشمند مرکز اشاره نمود.
