عوامل موثر بر ایمنی در تونل‌های جاده‌ای
با توجه به گسترش ساخت انواع تونل‌های زیرزمینی مانند تونل‌های جاده‌ای و همچنین وقوع حوادث مرگبار در تونل‌ها، بحث ایمنی در تونل‌ها بیش از پیش اهمیت یافته است.
عوامل مختلفی در وقوع حوادث در تونل‌ها نقش دارند که در بین آن‌ها می‌توانیم به سیستم‌های تهویه اضطراری، تجهیزات ایمنی نصب‌شده در تونل، حمل کالاهای خطرناک، عملکرد گروه نجات و مهمتر از همه رفتارهای انسانی اشاره کنیم. با توجه به تجارب به دست آمده از حوادث پیشین باید ضوابط تامین ایمنی تونل‌های جاده‌ای به درستی تدوین و هنگام ساخت اجرا شود.
آمار نشان می‌دهد که نرخ وقوع تصادفات جاده‌ای به مراتب بیشتر از نرخ وقوع تصادف در تونل‌های جاده‌ای است. این موضوع احتمالاً ناشی از کنترل بیشتر تونل‌ها، عدم تاثیر عوامل جوی بر تونل‌ها، نبود تقاطع و پیچ‌های تند در تونل‌ها و احتیاط بیشتر افراد در این فضاهاست. اما بدون شک عواقب آتش‌سوزی در تونل به مراتب جدی‌تر از آتش‌سوزی در فضای باز است. این موضوع با ساخت تونل‌های بیشتر و طولانی‌تر در آینده و افزایش ترافیک به یک بحران تبدیل خواهد شد.
مهم‌ترین حوادث آتش‌سوزی در تونل‌های جاده‌ای
از این رو، بحث ایمنی در تونل‌های جاده‌ای در سال‌های اخیر مورد توجه بسیاری از کشورها قرار گرفته است. با توجه به رشد تونل‌های زیرزمینی کشور، بررسی موضوع ایمنی در تونل‌های جاده‌ای و جوانب مختلف آن در کشور ما نیز ضروری است. در این نگارش، نگاهی به مهم‌ترین حوادث رخ‌داده در تونل‌های جاده‌ای دنیا خواهیم داشت و اصول کلی ایمنی حاکم بر تونل‌ها را بررسی خواهیم کرد.
1- آتش‌سوزی در تونل جاده‌ای مون‌بلان
یکی از تلخ‌ترین حوادث رخ‌داده در تونل‌های جاده‌ای جهان، آتش‌سوزی در تونل 11611 متری مون‌بلان است که در عمق 3800 متری در رشته‌کوه‌های آلپ قرار دارد و پل ارتباطی فرانسه و ایتالیا بشمار می‌رود. در سال 1999 میلادی در فاصله 6 کیلومتری از ابتدای تونل، خودروی سنگینی در اثر داغ شدن موتور دچار حریق شد و راننده آن با پای پیاده به سمت ایتالیا فرار کرد. چند دقیقه بعد از وقوع حادثه، اپراتورهای تونل متوجه بروز آتش‌سوزی شدند و از ورود خودروها به داخل تونل جلوگیری کردند.
اما در همین فاصله کم، 29 خودروی سبک و سنگین از سمت فرانسه وارد تونل شده بودند که به غیر از 4 مورد همگی طعمه حریق شدند و هیچکدام از سرنشینان آن‌ها نجات نیافتند.
استفاده از سیستم‌های تهویه متفاوت در دو سوی تونل تقریباً تمام دود و گازهای سمی را به سمت فرانسه هدایت می‌کرد و بدین‌ترتیب هیچ هوای تازه‌ای به افراد درگیر نمی‌رسید. با توجه به وسعت و شرایط حادثه، مهار آتش 53 ساعت طول کشید و تا بعضی از نقاط تونل تا 5 روز درگیر آتش و دمای بالا بود.
2- آتش‌سوزی در تونل جاده‌ای گوتهارد
تونل 9/16 کیلومتری گوتهارد به عنوان نهمین تونل جاده‌ای طویل دنیا در سال 1980 در سوئیس ساخته شد که شامل یک مسیر دو طرفه در راستای شمالی-جنوبی است. در سال 2001، یک خودروی سنگین از سمت جنوب به شمال تونل حرکت می‌کرد، بعد از برخورد با دیواره‌های تونل در وسط آن متوقف شد. در همین زمان، خودروی سنگین دیگری که از طرف مقابل می‌آمد با این خودرو برخورد کرد و آتش‌سوزی رخ داد. آتشنشان‌ها حدود 7 دقیقه بعد از وقوع آتش‌سوزی از سمت جنوب به محل حادثه رسیدند.
وسعت و دمای بالای آتش در این حادثه به آتشنشان‌ها اجازه نمی‌داد که فاصله خود با خودروهای درگیر را کمتر از 15 متر کنند. علاوه بر این، سیستم تهویه استفاده‌شده، دود و گازهای سمی را به سمت شمال هدایت می‌کرد و مانع از کارایی آتشنشان‌هایی می‌شد که از این سمت به محل حادثه اعزام شده بودند. همه این عوامل دست به دست هم داد تا عملیات اطفای حریق در این تونل بیش از 24 ساعت طول بکشد و 11 نفر جان خود را از دست بدهند.
3- آتش‌سوزی در تونل جاده‌ای تائرن
تونل چهار بانده تائرن با 6546 متر طول و ظرفیت عبور روزانه 18 هزار خودرو در سال 1975 در اتریش ساخته شد. در سال 1999، یک خودروی سنگین با برخورد به صف خودروهای متوقف‌شده در ترافیک منجر به مرگ آنی 8 نفر در اثر ضربه اولیه و وقوع آتش‌سوزی شد. ابتدا خودروی سنگین اول به همراه یک خودروی سنگین دیگر حامل رنگ و چهار خودروی سواری طعمه حریق شدند.
با گسترش آتش در نهایت 16 خودروی سنگین و 24 خودروی سواری از بین رفت و 4 نفر نیز جان خود را در اثر آتش‌سوزی از دست دادند. یک نفر از متوفی، راننده خودروی سنگینی بود که در دود گرفتار شده بود، دو نفر سرنشین خودروی سواری بودند که خودروی خود را ترک نکردند و یک نفر هم فردی بود که ابتدا فرار کرده بود اما دوباره برای برداشتن مدارک خود به محل حادثه برگشته بود.
درس آموخته‌های حوادث پیشین آتش سوزی در تونل‌های جاده‌ای
با توجه به حوادث مذکور، رعایت نکات زیر حین و بعد از ساخت تونل منجر به افزایش ایمنی در تونل‌های جاده‌ای می‌شود:
- اصلاح تعریف بار خطرناک در تونل‌های جاده‌ای با توجه به امکان آتش‌سوزی شدید خودروهای سنگین حتی بدون بار خطرناک
- تجهیز سیستم شناسایی حریق به حسگرهای دما و دود
- اتصال پناهگاه‌های تحت فشار به یک خروجی مطمئن
- استفاده از تجهیزات حساس به دما در داکت‌های هوارسان
- استفاده از سیستم‌های جمع‌آوری مایعات با نصب سیفون
- اطلاع‌رسانی به موقع به آتشنشان‌ها در مورد پیشروی دود
- آموزش آتشنشان‌ها و اپراتورهای تونل
- ترک سریع تونل توسط کاربران هنگام وقوع حادثه
- آموزش افراد برای شرایط مواجه با حادثه
- استفاده از تنها یک مرکز کنترل برای هر تونل
- کاهش دمش هوا به سمت حادثه در صورت عدم کنترل سرعت طولی جریان هوا
- استفاده از سیستم تهویه مناسب
- استفاده از موانع در تونل‌های بلند برای جلوگیری از تجمع خودروها در محل حادثه
- رعایت فاصله ایمن تا منطقه خطر
- استفاده از موانع برای بستن ورودی تونل به جای آژیر و چراغ قرمز
اصول کلی ایمنی در تونل‌های جاده‌ای
به طور کلی، اقدامات لازم برای کاهش خطر در تونل‌ها به دسته‌های زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:
1- رفتار کاربران تونل
- آموزش رانندگان در مورد نحوه رفتار مناسب در تونل
- عدم نصب علائم رانندگی زیاد در فواصل 150 تا 200 متری از ورودی‌های تونل
- امکان شناسایی تجهیزات ایمنی تونل حتی در شرایط عادی
- لحاظ کردن فاکتورهای انسانی در طراحی تونل‌ها
- همکاری و مشورت با اپراتورهای تونل و گروه امداد و نجات در طول فرآیند طراحی تونل
- پیاده‌سازی و به روزرسانی عملیات آتشنشانی
- کاهش زمان ارائه خدمات اضطراری
2- اقدامات مدیریتی و عملیاتی
- مدیریت روزانه
- آموزش کارمندان
- بهبود مستمر ایمنی
3- هندسه تونل
- تناسب بین روش ساخت تونل با شکل سطح مقطع آن
- تناسب بین ظرفیت تونل با حجم ترافیک
- توجه به تراز تونل با سطح جاده، شیب بیشینه، خطوط جاده، توقفگاه‌های بین‌راهی و…
- مشخصات هندسی خروجی‌های اضطراری و کنارگذرها
- توجه به مشخصات هندسی تونل در جهت ارتقای ایمنی
4- امکانات سازه‌ای تونل
- وجود خروجی‌های اضطراری
- طراحی توقفگاه در کنار تونل
- تورفتگی‌های ایمن
- زهکشی تونل
5- تجهیزات تونل
- منبع تغذیه برق
- سیستم پایش وضعیت تجهیزات نصب‌شده در تونل
- سیستم‌های ارتباطی و هشدار
- سیستم‌های نظارت و کنترل ترافیک
- سیستم‌های روشنایی
- سیستم تهویه
6- تجهیزات آتشنشانی
- سیستم تامین و توزیع آب
- بلندگو و تلویزیون مداربسته
- ارتباط رادیویی و تلفن اضطراری
- سیستم تشخیص و هشدار حریق
- سیستم اطفای حریق ثابت
- کپسول‌های آتشنشانی قابل حمل
7- تابلوهای راهنما
8- موانع (جهت بستن ورودی‌های تونل هنگام وقوع حادثه)
اگرچه نرخ وقوع تصادف در جاده بیشتر از تونل است اما عواقب آتش‌سوزی در تونل‌ها به مراتب بیشتر و جدی‌تر از آتش‌سوزی در جاده می‌باشد. از این رو توجه به استانداردهای لازم به منظور بهبود ایمنی در تونل‌های جاده‌ای الزامی است که با رعایت اصول کلی ایمنی مذکور محقق می‌شود.
منابع:
- https://www.researchgate.net/publication/268679888_Full-scale_fire_tests_with_a_commuter_train_in_a_tunnel
- https://mail.google.com/mail/u/0/#inbox
- https://www.sid.ir/fa/plan/ViewPaper.aspx?ID=97740
