بررسی ابعاد خستگی شغلی در رانندگان وسایل نقلیه
خستگی شغلی یکی از مسائل بسیار مهم محیط‌های کاری است. مطالعه جنبه‌های گوناگون خستگی شغلی در رانندگان، به منظور کاهش حوادث جاده‌ای اهمیت دارد. از طرفی خستگی شغلی در رانندگان وسایل نقلیه سنگین ارتباط نزدیکی با فعالیت‌ها و عادات شغلی فرد دارد. اصلاح برخی رفتارهای غلط نظیر کشیدن سیگار، بی‌تحرکی، عدم توجه به میزان استراحت و رانندگی بی‌وقفه می‌تواند نقش عمده‌ای در بروز خستگی شغلی داشته باشد.
میانگین رانندگی روزانه افراد مورد مطالعه با تمامی ابعاد خستگی بجز فقدان انرژی رابطه معنی داری دارند. همچنین بین پارامترهایی چون میانگین ساعات استراحت، کشیدن سیگار و فعالیت ورزشی با تمامی ابعاد خستگی رابطه معنی دار دیده شد. با حذف عوامل مخدوش کننده در مدل رگرسیون خطی، داشتن فعالیت ورزشی بیش ترین تاثیر در کاهش میزان خستگی در رانندگان نشان داده است.
خستگی فرسودگی یا روانی است که تحت تاثیر استرس، دارو، کار زیاد، گرمای بیش از حد یا شرایط زمینه‌ای پزشکی ماند بیماری روانی یا جسمانی ایجاد می‌شود. خستگی باعث احساس کوفتگی و یا بی انگیزگی می‌شود و ظرفیت فیزیکی و بهره‌وری را کاهش می‌دهد و خطر خطاها و آسیب‌ها را افزایش می‌دهد. خستگی شغلی به عنوان ریسک فاکتور اختلالات اسکلتی عضلاتی شناخته شده است. خستگی ناشی از رانندگی، شرایط جاده‌ای خسته کننده و ویژگی‌های فردی می‌باشد که این موارد از عوامل مستقیم و موثر بر تصادفات جاده‌ای می‌باشند.
خستگی یکی از دلایل عمده از تصادفات جاده‌ای است که بالقوه هر راننده‌ای را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بخش قابل توجهی از رانندگان حرفه‌ای به طور معمول خستگی در راه، که کارایی آن‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد، را تجربه می‌کنند. کاهش استراحت به علت مواردی چون ساعات طولانی یا نامنظم انجام کار، شب کاری، مسئولیت خانوادگی و یا انتخاب شیوه زندگی منجر به ایجاد خستگی می‌شود. هم چنین الکل‌ها، داروها، مواد مخدر و بیماری باعث خستگی می‌شوند. طبقه استاندارد سازمان ایمنی و بهداشت آمریکا OSHA جهت رانندگی ایمن، رانندگان باید از مصرف داروهای خواب آور و الکل خودداری کنند و هر ۲ ساعت برای استراحت توقف کنند.
خستگی دلیل اصلی شیوع بالای تصادفات رانندگان کامیون و اتوبوس می‌باشد و هر ساله منجر به هزاران تصادف جاده‌ای می‌شود. خستگی راننده یک عامل موثر در ۲۰ درصد از تصادفات جاده‌ای و یک چهارم از تمامی تصادفات مرگ بار و جدی است. شکوهی در مطالعه خود نشان داد، ۳۰ درصد تصادفات تقریبا به علت خستگی رانندگان اتفاق می‌افتد.
پژوهشگران نشان دادند که رانندگی طولانی مدت منجر به خستگی راننده می‌شود و عملکرد راننده را مختل می‌کند. رانندگان جوان، راندگان کامیون و رانندگان شرکت در معرض خطر به خواب رفتن هنگام رانندگی می‌باشند. هرچند هر راننده‌ای که مسافت طولانی رانندگی می‌کند، در معرض خطر خواب مرتبط با تصادف هستند. خواب آلودگی زمان واکنش، هوشیاری و تمرکز را کاهش می‌دهد، به طوری که توانایی انجام فعالیت‌های مبتنی بر توجه مانند رانندگی را مختل می‌کند. کمبود خواب تنها علت خواب آلودگی نیست. خواب آلود بودن در حین رانندگی باعث بیش از صد هزار تصادف در سال و نتیجه ۴۰ هزار آسیب و ۲۰۰۰ مرگ می‌شود و مصرف الکل مسئول بیش از ۴۰ درصد تصادفات کشنده می‌باشد. در کالیفرنیا، ۶۷ درصد از تصادفات کامیون مربوط به خواب آلودگی می‌باشد. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی پیش‌بینی آمار مرگ و میر ناشی از حوادث رانندگی در سال ۲۰۲۲ به بیش از ۲.۴ میلیون نفر رسید. ایران دارای سوانح ترافیکی زیادی می‌باشد. تصادفات جاده‌ای در ایران دومین دلیل مرگ می‌باشد. سالانه ۲۰۰ هزار تصادف در جاده‌های سراسر ایران روی می‌دهد و صرف نظر از تعداد مجروحان و آسیب دیدگان تصادفات رانندگی، روزانه ۷۲ نفر در جاده‌های کشور کشته می‌شوند.
طبق اطلاعات مربوط به پزشکی قانونی، در نیم سال اول سال ۹۳ در کشورمان ۹ هزار و ۳۱۷ نفر و در استان فارس تعداد ۸۰۷ نفر بر اثر تصادفات رانندگی کشته شدند. بر اساس مطالعات انجام شده در کشورهای دیگر عادات خواب و اختلالات مربوطه از علل اصلی تصادفات جاده‌ای می‌باشند. حداکثر مدت زمان که می‌توان بدون وقفه رانندگی کرد ۴.۵ ساعت است. حداکثر زمان برای رانندگی در روز ۹ ساعت و در هفته ۵۶ ساعت می‌باشد چرا که ریسک تصادفات بعد از بیش از ۱۱ ساعت کار افزایش می‌یابد. در مطالعه جهانگیری کل مدت زمان رانندگی ارتباط مثبتی با سابقه تصادف رانندگان داشت. بنابراین خستگی از جمله عواملی است که روی عملکرد راننده تاثیر گذاشته و در نهایت در کنار عوامل دیگر منجر به تصادف می‌شود. لازم است عوامل منجر به بروز خستگی و علائم و نشانه‌های آن شناسایی گردد و به دنبال آن اقداماتی در راستای جلوگیری از بروز و کاهش صدمات احتمالی انجام شود. با توجه به مسائل گفته شده لازم است خستگی به طور علمی مورد بررسی قرار گیرد و تاثیر آن در بروز تصادفات در کنار عوامل دیگر شناسایی شود.
متاسفانه تاکنون هیچ گونه تلاش نظام مندی در زمینه مطالعه خستگی شغلی، علل، شیوع و پیامدهای آن در بین جمعیت شاغل ایران انجام نشده است یا نتایج آن هنوز منتشر نشده است. بر این اساس، در این مطلب تصمیمی بر آن شد تا به بررسی خستگی و ابعاد آن در بین رانندگان پرداخته شود.
ساعات کاری، به سختی یافتن ایستگاه استراحت و مشکل در دست یابی به خواب مداوم منجر به اختلال در الگوی خواب می‌شود. خستگی به مسائل برنامه ریزی شده همچون رانندگی در شب، ناتوانی در انتخاب زمان برای استراحت مرتبط می‌باشد. در مطالعه‌ای که روی رانندگان وسایل نقلیه سنگین دراسترالیای غربی، در زمینه ساعات و درک خستگی انجام شد، گزاش کردند که ۳۸ درصد از رانندگان بیش از ۱۴ ساعت رانندگی می‌کنند و ۲۰ درصد کم تر از ۶ ساعت قبل از سفر خود می‌خوابند. اختلالات خواب بر مهارت رانندگی تاثیر می‌گذارد و در رانندگان بزرگراه‌ها خواب آلودگی یا اختلالات خواب مسئول تصادفات ترافیکی می‌باشد.
طبق مطالعات انجام شده، حداکثر تصادفات بر اثر خواب در ساعات ۲ الی ۶ بامداد و ۴ تا ۶ عصر به دلیل افزایش خواب آلودگی اتفاق می‌افتد. خستگی در رانندگان به طور آشکاری با کمبود خواب و ساعات کاری نامنظم و طولانی مرتبط می‌باشد. اختلالات خواب به طور مستقیم و غیرمستقیم بر مقدار و کیفیت خواب تاثیر می‌گذارد و منجر به خستگی در طول روز می‌شود. افرادی که در شبانه روز کمتر از ۷ ساعت استراحت دارند نمره خستگی بالاتری دارند. کیفیت خواب در رانندگانی با مدت خواب کوتاه‌تر، کمتر و نمره کیفیت خواب رانندگان یزد نامناسب بود. همچنین در مطالعه‌ای بر روی رانندگان اتوبوس‌های شهری تهران، ۷۸.۲ درصد آن‌ها از کیفیت خواب نامطلوب رنج می‌بردند.
علاوه بر آن گزارش کردند که کیفیت خواب در میان رانندگان اتوبوس کرمان رضایت بخش نبوده و ۶۱ درصد از آن‌ها داراری کیفیت خواب ضعیف بودند. بین کشیدن سیگار و تمامی ابعاد خستگی افراد رابطه معنی دار نشان داده شده است. سیگار کشیدن خستگی را افزایش می‌دهد. یکی از مشکلات رایج بین سیگاری‌ها بی‌خوابی می‌باشد. کمبود خواب منجر به خستگی راننده می‌شود. سیگاری‌های اختلالات خواب بیش‌تری را گزارش کردند. احتمال تصادف در رانندگان سیگاری ۵۰ درصد بیشتر از رانندگان غیرسیگاری می‌باشد. همچنین سیگاری‌ها در مقایسه با غیرسیگاری‌ها در تصادفات رانندگی بیشتر دخیل می‌باشند و این ارتباط از نظر آماری معنی دار بود.
