شناسایی عوامل موثر بر شدت تصادفات جاده‌ای ایران
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی مرگ بر اثر تصادفات جاده‌ای از سال 1990 به بعد در هر دوره 6 ساله حدوداً دو برابر شده و رتبه جهانی این حوادث در فهرست عوامل مرگ‌ومیر از رتبه نهم در سال 1990 به رتبه ششم در سال 2020 رسیده است.
تصادف یکی از معضلات اجتماعی جهان امروز و عامل مرگ هزاران نفر در سال است که هزینه‌های اقتصادی زیادی را نیز به جامعه وارد می‌کند. متاسفانه کشور ما نیز به به عنوان یکی از کشورهای دارای بیشترین آمار حوادث جاده‌ای شناخته می‌شود. بنابراین شناسایی عوامل موثر بر شدت تصادفات جاده‌ای کشور از جمله عوامل راه، وسایل‌نقلیه و محیطی اهمیت بسزایی دارد.
حوادث جاده‌ای در کشور ما یک معضل اجتماعی است که رفع آن مستلزم شناخت ابعاد زیربنایی اعم از مسائل فرهنگی، جامعه‌شناختی، روانی، پزشکی، قضایی و نقش و جایگاه پلیس است. گزارش پلیس راهور و پزشک قانونی نشان می‌دهد که علی‌رغم قوانین اتحاذشده برای کاهش تصادفات جاده‌ای هنوز هم این مشکل منجر به فوتی‌ها، جراحات و خسارات زیادی در کشور ما می‌شود. البته سوانح جاده‌ای یک مشکل جهانی است که سالانه جان هزاران نفر را می‌گیرد و خسارات اقتصادی زیادی را تحمیل می‌کند. در ایران که تعداد وسایل‌نقلیه و به تبع آن تعداد تصادفات در حال افزایش است، این مشکل اهمیت بیشتری دارد. از آنجایی که تصادفات جاده‌ای یک مشکل چند عاملی است، شناسایی دلایل موثر بر آن گامی اساسی در جهت کنترل و کاهش آن بشمار می‌رود.
عوامل تاثیرگذار بر شدت تصادفات جاده‌ای ایران
به طور کلی، چهار عامل جاده (مشخصات هندسی راه)، انسان (شرایط روحی، جسمی و اخلاقی و توانایی‌های فیزیولوژیکی)، وسیله‌نقلیه (قابلیت‌های خودرو و نقص فنی قطعات آن) و محیط ( شرایط جوی و محیطی) به عنوان دلایل اصلی وقوع تصادفات شناخته می‌شوند که شناسایی و بررسی هریک از آن‌ها الزامی می‌باشد.
عوامل انسانی موثر بر شدت تصادفات جاده‌ای
در علم ترافیک، عامل انسانی شامل راننده، وسایل‌نقلیه و عابرین پیاده است که بیشتری نقش را در وقوع سوانح جاده‌ای ایفا می‌کند. برخلاف نقش پررنگ این عامل، در مقایسه با مطالعاتی که در مورد نقش جاده و وضعیت ترافیکی صورت گرفته، تحقیقات نسبتاً کمی در مورد عامل انسانی انجام شده است. پارامترهای مهمی که منجر به افزایش سهم عامل انسانی می‌شوند عبارتند از ویژگی‌های فردی راننده، تخلفات رانندگی، مشکلات روحی و روانی، خستگی و خواب‌آلودگی، معلولیت، عدم مهارت کافی در رانندگی، عدم هوشیاری، کمبود آموزش‌های لازم، عجله و شتاب، عدم شناخت جاده، کهولت سن، عدم رعایت سقف زمانی مجاز، مصرف مواد مخدر، رانندگی در شب، مشکلات بینایی راننده، عدم رعایت تعداد سرنشینان مجاز، ضعف اعصاب، مصرف دارو، نبستن کمربند ایمنی، نقص عضو راننده و انجام دادن کارهای حاشیه‌ای حین رانندگی. طبق نظر محققین، مصرف الکل، مواد مخدر و قرص‌های روانگردان می‌تواند احتمال وقوع تصادفات جاده‌ای را تا چند برابر افزایش می‌دهد.
عوامل مربوط به جاده موثر بر شدت تصادفات جاده‌ای
جاده تاثیر پررنگی بر بروز سوانح رانندگی دارد که در بعضی موارد به عنوان یک عامل غیرمستقیم معرفی می‌شود زیرا با تعدیل رفتار راننده نسبت به شرایط جاده می‌توان از تاثیر آن کاست. مسیر، ویژگی‌های هندسی آن، داشتن علائم هشداردهنده و تابلوهای ترافیکی، نشست جاده، غیراستاندارد بودن حفاظ جاده، شیب عرضی و طولی غیراستاندارد، نقص رویه آسفالت، لغزندگی سطح جاده، اختلاف ارتفاع بین آسفالت و شانه جاده، خط‌کشی معابر، موانع و دست‌اندازها، قوس و زاویه تند جاده، روشنایی کم، عدم وجود حفاظ ایمنی، فقدان شانه خاکی و پارکینگ، عرض کم معابر، پیچ‌وخم زیاد جاده و هموار نبودن جاده منجر به کنترل یا افزایش آمار تصادفات می‌شود.
به طور کلی، پارامترهای مربوط به جاده و موثر بر شدت سوانح جاده‌ای را می‌توان به صورت زیر دسته‌بندی کرد:
- عوامل مرتبط با طرح هندسی جاده و نواقص فنی آن
- عوامل مرتبط با علائم و تجهیزات کنترلی جاده و حریم راه‌ها
- سایر عوامل موجود در جاده
عوامل مربوط به وسایل‌نقلیه موثر بر شدت تصادفات جاده‌ای
وسیله‌نقلیه به عنوان اساس ایجاد حرکت در جاده، نقش انکارناپذیری بر شکل‌گیری حوادث رانندگی دارد. نقص فنی، ایمنی پایین و عدم استفاده صحیح از وسیله‌نقلیه منجر به تشدید حوادث جاده‌ای می‌شود. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، نقش وسایل‌نقلیه در ایمنی ترافیک به دو بخش پیشگیری و حفاظت تقسیم می‌شود. ایمنی وسیله‌نقلیه در حفاظت از سرنشینان خود هنگام بروز تصادف نیز اهمیت بسزایی دارد. به منظور اطمینان از این موضوع، فرآیند ساخت و کارایی قطعات ساختاری هنگام تصادف باید مورد مطالعه قرار گیرد. نقص در تایرها، جعبه فرمان، ترمز، موتور، دستگاه‌های انتقال نیرو، اتاق بار، شیشه‌ها، چراغ‌ها، برف پاک‌کن، آینه بغل و سیستم برق، نداشتن معاینه فنی، فرسوده بودن خودرو، زدن بار غیرمجاز و عدم تنظیم بار نیز در بروز تصادف نقش پررنگی دارد.
عوامل محیطی موثر بر شدت تصادفات جاده‌ای
شرایط جوی در بروز بعضی از سوانح موثر است. اگرچه این عامل چندان قابل کنترل نیست اما با بهبود سایر عوامل می‌توان نقش آن را کم‌رنگ کرد. نور خورشید، بارش باران و برف، گرد و خاک زیاد، باد و طوفان، یخبندان، حرارت بالا، وجود حیوانات در جاده و مه از جمله عوامل محیطی موثر بر شدت تصادفات هستند.
اگرچه ایران قوانین نسبتاً محکمی در مورد استفاده از کمربند ایمنی، کلاه ایمنی و استفاده از تلفن همراه حین رانندگی وضع کرده اما نیاز به تلاشی بیشتر برای نظارت به اجرای صحیح قوانین احساس می‌شود. مهم‌ترین اجزای نظام حمل‌ونقل جاده‌ای به ترتیب انسان، وسایل‌نقلیه، جاده و اقلیم هستند که در این بین انسان و خطاهای انسانی بیشترین سهم را دارند. صدمات و خسارات ناشی از تصادفات مهم و قابل‌ملاحظه است و اثرات زیان‌باری بر پیکره جامعه وارد می‌کند. رفع این معضل اجتماعی با تلاش و اقدامات نهادها و ارگان‌های مربوطه میسر می‌شود.
