واکاوی و شناسایی دلایل ترافیک در تهران و ارائه راهکار کوتاه‌مدت

ازدحام ترافیک، اتلاف وقت، افزایش مصرف سوخت و تولید آلاینده‌های جوی و صوتی یکی از مشکلات شایع در شهرهای در حال توسعه مانند تهران است. اگرچه راهکارهای مختلفی برای مدیریت ترافیک تهران مطرح شده اما برای انتخاب راهکار مناسب باید مشکل موجود را به درستی شناخت. مطالعات نشان می‌دهد که راه‌اندازی خطوط ویژه اتوبوس‌های تندرو راهکاری کوتاه‌مدت برای رفع مشکل ترافیک تهران است.

زندگی در کلان‌شهرها مزایای مختلفی دارد اما مشکلاتی مانند ساعت‌ها توقف در صف طولانی ترافیک، استنشاق هوای آلوده و… را نیز به همراه می‌آورد. علی‌رغم تمام تلاش‌های صورت گرفته، آخرین رتبه‌بندی جهانی نشان می‌دهد که شهری مانند تهران از نظر مواجه با تبعات منفی ترافیک نسبت به شهرهای پرجمعیت‌تر اما توسعه‌یافته در رتبه بالاتری قرار دارد. در این مقاله سعی شده که دلایل ترافیک تهران بررسی و راهکار کوتاه‌مدت ارائه شود.

بررسی وضعیت مالکیت خودرو در تهران و سایر شهرهای بزرگ دنیا

اولین سوالی که در مورد مشکل ترافیک تهران باید به آن پاسخ دهیم این است که آیا واقعاً تعداد خودروهای شخصی در تهران نسبت به دیگر کلان‌شهرهای دنیا بیشتر است. در این مورد بد نیست بدانید که مسئولین به دفعات علت اصلی ترافیک تهران را تعداد زیاد خودروهای شخصی اعلام کرده‌اند. به عنوان مثال، معاون سابق حمل‌ونقل تهران و پلیس راهور تهران تعداد خودروهای شخصی موجود را به ترتیب 6 و 8 برابر ظرفیت معابر شهر اعلام کرده‌اند.

الگوهای جهانی نشان می‌دهد که افزایش سرانه مالکیت خودرو در کشورهای در حال توسعه منجر به ظهور تبعات منفی ترافیک می‌شود. در حالیکه این موضوع در کشورهای توسعه‌یافته برعکس است و کاهش سرانه مالکیت خودرو منجر به ایجاد مشکلات ناشی از ترافیک می‌شود. پس در تهران به عنوان یک شهر در حال توسعه انتظار می‌رود که افزایش تعداد خودروهای شخصی منجر به ایجاد ترافیک‌های سنگین شود. اما اگر سرانه مالکیت خودرو در کشورهای مختلف دنیا را بررسی کنید، متوجه خواهید شد که این سرانه برای تهران نسبت به شهرهای اروپایی و آمریکایی به مراتب کمتر است. پس تعداد بالای خودرو به تنهایی نمی‌تواند علت وقوع این معضل باشد.

مقایسه سهم حمل‌ونقل همگانی در تهران با سایر شهرهای دنیا

حمل‌ونقل همگانی شامل مدهایی مانند اتوبوسرانی، مترو، قطار حومه‌ای و قطار سبک شهری است که دارای برنامه زمانی معین، مسیر مشخص و کرایه معلوم است. بنابراین تاکسی در دسته حمل‌ونقل همگانی قرار نمی‌گیرد. طبق آمار حمل‌ونقل و ترافیک، روزانه بیش از 23 میلیون جابه‌جایی در تهران صورت می‌گیرد که حدود 4 میلیون مورد از جابه‌جایی‌ها به وسیله مترو و اتوبوس انجام می‌شود. با احتساب سهم حمل‌ونقل شخصی و تاکسی خواهید دید که در این بین خودروهای شخصی دارای بیشترین سهم (حدود 60 درصد) هستند و تاکسی و سیستم حمل‌ونقل همگانی در رتبه‌های بعدی قرار دارند. در حالیکه الگوهای جهانی نشان می‌دهد که در برای مدیریت ترافیک در شهرهایی مانند تهران که تراکم جمعیت بالایی دارند باید سهم مدهای همگانی و انسانی مانند دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی به مراتب بیشتر باشد، در غیر این صورت نمی‌توان به رفع مشکل ترافیک چندان امید داشت. در سئول کره جنوبی، سهم حمل‌ونقل همگانی بیش از 65 درصد است اما تهران تا رسیدن به این حد مطلوب فاصله زیادی دارد.

راهکارهای افزایش مد حمل‌ونقل همگانی در تهران

بیشتر راهکارهای مهندسی متداولی که برای مدیریت ترافیک تهران تاکنون ارائه شده ناخودآگاه در راستای توسعه حمل‌ونقل خودرو محور بوده است. در حالیکه به ترتیب اولویت بهبود باید تردد عابران پیاده، حمل‌ونقل همگانی، حمل‌ونقل پاک مانند دوچرخه‌سواری، حمل‌ونقل بار و در نهایت حمل‌ونقل شخصی باشد.

از طرف دیگر، تلاش مدیران شهری برای بهبود مد همگانی متمرکز بر توسعه مترو بوده است. در حالیکه با توجه به هزینه‌های بلندمدت و میان‌مدت برای ساخت و حفظ مترو در کنار عدم پایداری درآمد شهری، توسعه مترو امکان چندانی ندارد. بنابراین اگر همچنان اصرار بر ساخت مترو باشد، نمی‌توان به مدیریت ترافیک امید زیادی داشت.

در مقابل، طراحی خطوط و مسیرهای ویژه اتوبوس‌های تندرو از یک طرف به بهبود مد همگانی کمک می‌کند و از طرف دیگر مطلوبیت خودروی شخصی را به دلیل کاهش ظرفیت مسیر عبوری کاهش می‌دهد. بنابراین به راه‌اندازی خطوط ویژه اتوبوسرانی می‌توان به چشم یک راهکار موثر کوتاه‌مدت و میان‌مدت نگاه کرد. به طور میانگین، هزینه راه‌اندازی یک کیلومتر خط ویژه اتوبوس تندرو نسبت به مترو 1 به 60 است. این تفاوت هزینه و زمان موردنیاز برای ساخت قابل توجه هست؛ همچنین با کاهش ظرفیت مسیر عبوری برای خودورهای شخصی باعث می‌شود که افراد تمایل بیشتری به استفاده از اتوبوس نشان دهند.

بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که تعداد خودروهای شخصی در تهران نسبت به بیشتر کلان‌شهرهای دنیا کمتر است اما شاخص تبعات منفی ترافیک در تهران وضعیت مطلوبی ندارد. علی‌رغم اینکه مدیریت ترافیک تهران مستلزم بهبود وضعیت حمل‌ونقل همگانی است اما تلاش مسئولین بیشتر خودرو محور بوده است. در زمینه بهبود مد همگانی نیز بیشتر روی توسعه مترو تاکیده شده که هم هزینه بالایی دارد و هم اینکه در کوتاه‌مدت ممکن نیست.

در حالیکه با راه‌اندازی خطوط ویژه اتوبوس‌های تندرو می‌توان هزینه ساخت را به یک شصتم کاهش داد؛ علاوه بر این زمان ساخت نیز به مراتب کمتر می‌شود. همچنین با راه‌اندازی این خطوط، مسیر عبوری برای خودروهای شخصی کاهش می‌یابد و افراد به استفاده از حمل‌ونقل همگانی رغبت بیشتری پیدا می‌کنند. بنابراین توسعه خطوط ویژه اتوبوسرانی راهکاری کوتاه‌مدت برای رفع مشکل ترافیک تهران بشمار می‌رود.