قیر رایگان؛ مرهم زخم‌های جاده‌های روستایی / تامین قیر رایگان برای بهبود وضعیت روستایی تا چه اندازه اولویت دارد؟

جاده‌های روستایی در کشورهای در حال توسعه با وجود مداخلات متعدد همچنان وضعیت نامناسبی دارند. چرا که منابع مالی محدود عمدتا به ساخت، بازسازی و نگهداری جاده‌های اصلی اختصاص می‌یابد؛ به همین علت استفاده از منابع رایگان می‌تواند نقش مهمی در ایجاد، نگهداری و بازسازی جاده‌های روستایی داشته باشد.

سرمایه گذاری در جاده‌های روستایی پتانسیل قابل توجهی برای استفاده از منابع محلی، ایجاد مشاغل مناسب، حمایت از اقتصاد محلی و تقویت تجارت محلی دارد و از این رو پیامدهای مهمی در کاهش فقر و توسعه اقتصادی و اجتماعی محلی دارد. علاوه بر این توانایی آن‌ها در استفاده از مازاد تولید محصول و فرصت‌های شغلی به شدت محدود شده است. جاده‌ها عنصر کلیدی در تأمین دسترسی فیزیکی هستند. جاده‌های روستایی غالبا به عنوان آخرین حلقه شبکه حمل و نقل تلقی می‌شوند. با وجود این، جاده­‌ها اغلب مهم‌ترین حلقه برای دسترسی جمعیت روستایی را تشکیل می‌دهند. خرابی جاده به دلیل عدم تعمیر و نگهداری در بسیاری از کشورهای در حال توسعه به موضوعی فزاینده تبدیل شده است. این مسئله به طور طولانی مورد بحث قرار گرفته و نتایج عدم تعمیر و نگهداری به خوبی تعریف و تعیین شده است. با این وجود، میزان مشکل به طور کامل درک نشده و راه‌حل­‌ها هنوز به طور معمول شناخته نشده‌اند و به همین ترتیب، اقدامات لازم برای اصلاح نواقص نیز کم ارزیابی شده است.

«بهبود حمل و نقل روستایی»، دسترسی مردم به نیازهای اساسی و کالاهای اجتماعی و اقتصادی خدمات و امکانات از جمله مراقبت‌های بهداشتی، آموزش و فرصت های درآمدزایی را بهبود می‌بخشد.

مشکل نگهداری و تعمیر جاده‌­های روستایی

اگر چه هزینه نگهداری جاده‌های روستایی نسبت به ارزش دارایی مقدار ناچیزی است؛ اما باید تعمیر و نگهداری به طور منظم انجام شده و تامین مالی شود.

مشکلات تعمیر و نگهداری جاده‌های روستایی فقط، به امور مالی مربوط نمی‌شود، موارد فنی مربوط به عدم برنامه‌ریزی و کمبود اطلاعات در مورد وضعیت شبکه راه نیز مزید بر علت است. همچنین عوامل اصلی مهم مربوط به عدم مسئولیت در سطوح مختلف برای برنامه ریزی نگهداری، بودجه بندی و اجرا هم وجود دارد.

محدودیت عمده در توسعه و نگهداری جاده‌های روستایی حاکی از این واقعیت است که متأسفانه روستایی هستند. دسترسی به مناطقی که معمولا دشوار است، تدارکات پیچیده می‌شوند، توانایی پیمانکاری محلی محدود است، مهندسان بسیار اندک هستند و به ویژه مهندسان جوان، علاقه زیادی به ترک محیط شهری ندارند؛ اما محیط روستایی غالبا موتور رشد یک کشور است، تأمین غذا و جمعیت روستایی متولی محیط زیست و اکوسیستم هستند. برنامه‌ریزان توسعه روستایی باید در زمینه پیچیدگی‌های این اولویت‌های بهم پیوسته متخصص باشند و باید بدانند که چگونه راه برای اهداف بزرگتر توسعه روستایی و اولویت‌های رشد اقتصادی و اجتماعی مناسب است.

شبکه‌های جاده روستایی عمدتا از جاده‌های ماسه‌ای یا ساختمانی خاکی تشکیل شده است. در بعضی از کشورها، بعضی از شبکه‌های جاده‌­ای قابل آسفالت نیستند. به عنوان مثال، در تانزانیا، فقط حدود 7٪ از کل شبکه جاده قیرپذیر است. راه‌های روستایی غالبا حلقه نجات جوامع روستایی هستند. مطالعات انجام شده در جنوب شرقی آسیا ارتباط قوی بین عدم دسترسی به زیرساخت‌های اساسی و فقر را نشان داد. برعکس، روستاهایی که از دسترسی جاده‌ای خوبی برخوردار بودند بیش از گذشته تولید می‌کردند. مشکل جاده‌های خاکی این است که اغلب به سرعت خراب می‌شوند، به ویژه در فصل­‌های مرطوب و سرد و خدمات حمل و نقل و دسترسی به مراکز بهداشتی و بازارها را در صورت لزوم مختل می‌کند. همچنین، با رشد اقتصاد و افزایش ترافیک، احتمالا روند خرابی در جاده‌های سنگریزه و خاکی افزایش یافته و مشکلات مربوط به نگهداری اینگونه جاده‌ها بیشتر می­‌شود. در سال‌های اخیر، مدیریت تعمیر و نگهداری جاده‌ها در برخی کشورها با بودجه اختصاص یافته برای نگهداری ناشی از هزینه‌های استفاده کنندگان از جاده‌ها و عوارض سوخت، به طور قابل توجهی بهبود یافته است.

کمک‌های مالی می‌تواند منبع مهمی از بودجه زیرساخت‌ها در جاده‌­های روستایی را تأمین کند. کمک به توسعه زیرساخت‌ها می‌تواند باعث افزایش سرمایه فیزیکی یک کشور یا منطقه شود و به طور بالقوه می‌تواند نسبت سرمایه‌گذاری به تولید ناخالص داخلی را بهبود بخشد و محیطی را فراهم کند که سرمایه‌گذاری خصوصی اضافی را به خود جلب کند.

تامین قیر رایگان برای جاده‌­های روستایی در ایران

یکی از اقدامات مفید دولت در راستای عمران و آبادی شهرها، توزیع قیر رایگان به عنوان مواد اولیه در راه‌سازی، معابر شهری و ساختمان‌سازی است. این توزیع که از سال ۹۴ تا ۹۸ ادامه داشت، بالغ بر ۴ میلیون تن بود، در بودجه سال ۹۹ دولت به مجلس حذف شد. از آن‌جا که قیمت قیر در زمان تورم با فراز و نشیب قابل توجهی همراه بوده و توزیع قیر با کیفیت رایگان دولتی در بازار آزاد توسط برخی پیمانکاران صورت می‌گرفت، این بند از بودجه سال ۹۹ دولت، رخت بربست. با این حال، نمایندگان مجلس یازدهم با وجود رد شدن این طرح در مجلس دهم و مخالفت‌های وزارت نفت با توزیع مجدد آن در بین پیمانکاران، طرح دو فوریتی را تصویب کردند.

سید کاظم دلخوش به عنوان طراح این استفساریه گفت: بند «ز» ماده یک در قانون بودجه سال جاری تصویب شده که مربوط به موضوع تامین قیر رایگان برای راه‌های روستایی است؛ اما مشکلی که در این زمینه وجود دارد، این است که تامین قیر به این منظور به نیمه دوم سال موکول شده در حالی که با توجه به گرمای هوا عملا این کار در آن مقطع به درد نمی‌خورد.