هوشمندسازی حملونقل در ایران چه چالش‌هایی دارد؟
فناوری‌ها نقش کلیدی در دستیابی به شهر هوشمند دارند اما برداشت اشتباه از این مفهوم باعث شده که مدیران شهری به جای استفاده کاربردی بیشتر استفاده ابزاری از آن را در دستور کار قرار دهند.
«شهری هوشمند» که حملونقل هوشمند یکی از بخش‌های اصلی آن بشمار می‌رود به مسئله‌ای پر اهمیت و رایج در دنیای مدیریت شهری تبدیل شده است. فناوری‌ها نقش کلیدی در دستیابی به شهر هوشمند دارند اما برداشت اشتباه از این مفهوم باعث شده که مدیران شهری به جای استفاده کاربردی بیشتر استفاده ابزاری از آن را در دستور کار قرار دهند. به هر حال گذار از وضع موجود به شهر و حملونقل هوشمند همراه با چالش‌ها و مشکلاتی است که این مطلب سعی در بررسی آنها دارد. در ادامه ابتدا مفهوم هوشمندسازی تشریح می‌شود؛ سپس چالشهای هوشمندسازی حملونقل در ایران ارائه می‌گردد.
افزایش جمعیت و رشد شهرنشینی همزمان با انقلاب صنعتی سبب پیدایش نوعی از توسعه شده که منجر به بروز بسیاری از تخریب‌ها و انحطاط منابع شده است. از این رو، مفهوم توسعه پایدار از اواسط دهه ۹۰ میلادی مطرح شد که حملونقل پایدار یکی از ارکان اصلی آن است. بررسی ویژگی‌های شهرهای کنونی نشان میدهد که وضعیت حمل و نقل غالب سبب آلودگی هوا، تصادفات مکرر، ازدحام و مصرف بی‌رویه سوخت می‌شود. هوشمندسازی حملونقل میتواند کمک بزرگی در جهت تحقق حمل و نقل پایدار کند اما چالشهای هوشمندسازی حملونقل در ایران میتواند گذار به وضعیت ایده‌آل را با شکست مواجه نماید. بنابراین شناخت و رفع چالشهای موجود امری مهم و گریزناپذیر است.
وضعیت شهرهای کنونی و آینده موردنظر در جهت رسیدن به توسعه پایدار را می‌دانیم اما آنچه مبهم است راه و روند رسیدن به این هدف و نحوه مواجه با چالشهای پیشرو است. پیش از پرداختن به چالشهای هوشمندسازی حملونقل، لازم هست که مفهوم شهر هوشمند و مزایای آن توضیح داده شود.
حمل و نقل هوشمند چیست؟
سیستم حملونقل هوشمند مجموعه‌ای از زیرساختهای نرم‌افزاری و سختافزاری است که به صورت یکپارچه و به منظور سهولت در تردد، افزایش امنیت و کاهش آلودگی‌ها کار میکنند. سیستم هوشمند حملونقل از سه بخش ارتباطات شبکه‌ای، پردازش اطلاعات و کنترل اطلاعات تشکیل می‌شود. در واقع اطلاعات مرتبط با وسایل نقلیه، جاده‌ها و کاربران از طریق فناوری‌های بدون سیم، اینترنت اشیا و حسگرهای مختلف دریافت و پردازش می‌شود تا در نهایت تصمیمی هوشمندانه در جهت بهبود کارآیی و رفع مشکلات موجود گرفته شود. اگر به مفهوم حملونقل و شهر هوشمند با دقت بیشتری نگاه شود؛ متوجه خواهید شد که اجرای صحیح و کاربردی این مفاهیم مزایای متعددی دارد که نتیجه آن ظهور توسعه پایدار است.
مزایای هوشمندسازی حملونقل
هوشمندسازی ابزاری کارآمد برای حل معضلات حملونقل درون شهری و جادهای است که مزایای زیر را همراه دارد:
- مدیریت و کاهش ترافیک
- افزایش ایمنی کاربران، جاده‌ها و وسایل نقلیه
- کاهش آلودگی هوا
- صرفه جویی در مصرف سوخت و منابع طبیعی
- تسریع روند حل مشکلات جادهای، ریلی، هوایی و دریایی
حرکت صحیح به سمت هوشمندسازی شهرها در درجه اول به تحقق مزایای مذکور و سپس ظهور توسعه پایدار کمک میکند. توسعه فناوری لازمه حرکت به این سمت است و به همین دلیل بخش‌های خصوصی و دولتی مختلف سعی در بهبود فناوری‌های مرتبط با هوشمندسازی دارند.
فناوری‌های مرتبط با هوشمندسازی حملونقل
اکثر پروژه‌های مرتبط با بحث هوشمندسازی در دست توسعه هستند و هنوز تا رسیدن به مرحله کاربرد فاصله دارند که تعدادی از آنها عبارتند از:
- خودروهای خودکار: با افزایش تعداد خودروها در سرتاسر جهان، دریافت، پردازش و کنترل اطلاعات مرتبط با خودروها و مسیر حرکت آنها با چالشهای مختلفی مواجه شده است. از این رو، محققان سعی دارند تا با کاربرد هوش مصنوعی در ساخت وسایل نقلیه از این معضلات بکاهند. در همین راستا، پروژه طراحی و ساخت خودروهای خودمختار مورد توجه قرار گرفته و البته تا حدودی نیز با موفقیت همراه بوده است. در این فناوری با استفاده از حسگرهای تعبیه شده در وسایل نقلیه و سیستم تعین موقعیت مکانی GPS، اطلاعات دریافت و پردازش می‌شوند.
- حسگرهای حرکتی: در این فناوری، حسگرهای حرکتی نصب شده روی وسایل نقلیه، جاده‌ها و…، اطلاعات را از طریق سیستمهای هوشمند بدون سیم و اینترنت اشیا ارسال میکنند. اطلاعات دریافتی از حسگرهای حرکتی مختلف به وسیله الگوریتم‌های رایانه‌ای به صورت یکپارچه پردازش می‌شوند تا بدین ترتیب تصمیمات هوشمندانه‌ای برای رفع معضلات موجود اتخاذ کنند.
- سیستم پارک هوشمند: در سیستم پارک هوشمند، حسگرهایی روی وسیله نقلیه تعبیه می‌شود که امکان ردیابی و مکان‌یابی آن را فراهم میکند. با استفاده از این سیستم، وسیله نقلیه به راحتی پارک می‌شود و محل پارک نیز به درستی مکان‌یابی می‌گردد.
فناوری‌های گفته شده تنها بخشی از جدیدترین فناوری‌های مرتبط به سیستم حملونقل هوشمند هستند. در راستای ساخت شهر هوشمند، پروژه‌های مختلفی در زمینه حملونقل جادهای، ریلی، هوایی و دریایی در دست توسعه هستند. اما توسعه و بهبود فناوری‌ها به تنهایی منجر به هوشمندسازی نمی‌شود و چالشهای مختلفی در مسیر تحقق این هدف وجود دارد. مواجه و رفع چالشهای هوشمندسازی حملونقل برای گذار به عصر حملونقل هوشمند اهمیت بسزایی دارد.
چالشهای هوشمندسازی حملونقل در ایران
همانطور که گفتیم؛ هدف از ساخت حملونقل و شهر هوشمند، ایجاد توسعه پایدار است اما گذار از سیستم سنتی موجود به سمت هوشمندسازی با چالشهای مختلفی همراه است که توجه نکردن به آنها میتواند کل رویای ساخت شهر هوشمند را تهدید کند. در کشور ما چالشهای نسبتاً زیادی در این مسیر وجود دارد که باعث شده فاصله معناداری تا هوشمندسازی داشته باشیم. در ادامه تعدادی از چالشهای هوشمندسازی حملونقل در ایران مطرح می‌شوند.
1- چالشهای اقتصادی
- از بین رفتن مشاغل سنتی و عدم تعریف مشاغل جایگزین
- ایجاد کسب و کارهای موقت و کاذب
- عدم مدیریت لازم از طرف نهادهای مسئول و ورشکستگی مشاغل
- عدم یکپارچه سازی سامانه‌ها در سطح هوشمندسازی و هدر رفتن هزینه‌ها
- اتکا به بودجه‌های دولتی و عدم ایجاد انگیزه برای سرمایه‌گذاران خصوصی
2- چالشهای زیرساختی
- نبود دانش کافی برای طراحی زیرساختهای سختافزاری و نرم‌افزاری لازم
- عدم وجود تولیدکنندگان لازم برای تولید زیرساخت‌ها
- عدم یکپارچگی زیرساختهای فراهم شده
- حجم زیاد و پراکندگی اطلاعات به دست آمده و عدم تحلیل و پردازش مناسب اطلاعات
3- چالشهای امنیتی
- حملات سایبری و بروز کلاهبرداری‌های اینترنتی
- عدم محافظت صحیح از اطلاعات کاربران
- وقوع خرابی و حوادث غیرمترقبه در سامانه‌های هوشمندسازی و عدم کارکرد آنها
- عدم تامین زیرساختهای کارآمد و لازم در اثر تحریم‌ها
- نبود زیرساخت لازم برای شناسایی هویت واقعی کاربران و فراهم کردن زمینه وقوع جرائم مجازی
4- چالشهای قانونی و سازمانی
- کمبود نیروی انسانی متخصص در حوزه هوشمندسازی
- تعدیل نیروهای سازمانی به دلیل هوشمندسازی
- اعمال قدرت و تصمیم‌گیری از طرف سازمان‌های مختلف و پراکنده
- فقدان قوانین کارآمد و اساسی
- عدم وجود برنامه‌های منسجم و بلندمدت در جهت هوشمندسازی
- تزلزل در جایگاه‌های مدیریتی و طول عمر کوتاه مدیریت
5- چالشهای فرهنگی و اجتماعی
- نداشتن دانش و مهارت لازم توسط همه کاربران
- ماشینی شدن روابط اجتماعی
- نگاه شی‌گرا به انسان
- مهاجرت به شهرهای بزرگ و ایجاد مشکلات فرهنگی
- تغییر سبک زندگی، تمایل کمتر به حضور در اجتماع و کاهش مشارکت‌های اجتماعی
طبق آنچه گفته شد؛ حملونقل هوشمند بخشی از مفهوم بزرگ شهر هوشمند است که نیازمند استفاده از فناوری‌های جدید ارتباطی و اطلاعاتی در حوزه‌های مختلف می‌باشد. بنابراین باید درک صحیحی از حملونقل هوشمند و نحوه اجرای آن داشت و چالش‌ها و مشکلات پیش رو را در نظر گرفت. در واقع اگر چالشهای هوشمندسازی حملونقل را در نظر نگیریم؛ تمام وجوه جامعه مانند اقتصاد، فرهنگ، امنیت، محیط زیست، اخلاق و مدیریت را به خطر خواهیم انداخت.
