چگونه از راه‌های کشور محافظت کنیم؟
امروزه ساخت، احداث، نگهداری و حراست راه‌ها به عنوان یکی از تکالیف دولتی و مطالبات مردم تلقی می‌شود. این موضوع از منظر اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و… دارای اهمیت ویژه‌ای است.
تعمیر و نگهداری جاده به منظور حفظ آن در شرایط احداث شده اولیه ضروری است. از منابع مجاور و ایمنی کاربر محافظت کرده و مسافرتی راحت و کارآمد در طول مسیر را فراهم می‌کند. در رابطه با راه‌ها متأسفانه، تعمیر و نگهداری اغلب نادیده گرفته شده یا نادرست انجام می‌شود. ارزشمندترین ابزار برای نگهداری جاده‌ها دانش و تجربه به دست آمده توسط افرادی است که تعمیر و نگهداری را اجرا می‌کنند. باید تلاش شود تا افراد شایسته، آگاه و باتجربه در این سمت‌ها یک برنامه نگهداری راه تدوین کنند.
عملیات نگهداری راه در زمره عملیات هزینه‌بری محسوب می‌شود که لازم است مطابق با برنامه ریزی کاملا مشخص و بر اساس نیازها و مشکلات راه تعیین شود.
چگونه جاده‌ها آسیب می‌بینند؟
ایمنی حمل و نقل جاده‌ای بسیار کمتر از حمل و نقل ریلی، آبی و هوایی توسعه یافته است. به طور متوسط خطر فردی منجر به مرگ و میر در حمل و نقل جاده‌ای سی برابر بیشتر از دیگر حالت‌ها است. این امر عمدتا به دلیل حالت‌های مختلف و رویکردهای متفاوت در مدیریت ایمنی و استفاده از روش‌ها و ابزارهای مدیریتی به وجود می‌آید. صرف نظر از نوع حمل و نقل، رمز موفقیت در مدیریت ایمنی، تجزیه و تحلیل دقیق ریسک، ارزیابی دقیق ریسک، معیارهای پذیرش کمی ریسک، روش‌های انتخاب اقدامات موثر و نظارت مستمر بر خطرات و ابلاغ آنها است. هدف از مدیریت ایمنی زیرساخت‌های جاده‌ای اعمال رویه‌هایی است که اطمینان حاصل کند هنگام برنامه ریزی، طراحی و ساخت جاده‌ها، می‌توان به طور سیستماتیک خطرات را شناسایی و طراحی کرد. در این صورت خطرات استفاده کنندگان از جاده ارزیابی می‌شود و در نهایت تصادفات و مرگ و میر کاهش می‌یابند.
محافظت از کاربران جاده در برابر خطر جراحت و مرگ باید در اولویت اصلی قرار گیرد. بنابراین، تصمیم گیری در مورد سطح مناسب نگهداری برای یک جاده خاص یا یک بخش از جاده، باید به مقدار و نوع استفاده از وسیله نقلیه و متغیرهای فیزیوگرافیک و اقلیمی توجه داشته باشد. برای مثال، ممکن است ساختارهای زهکشی را تحت تأثیر قرار دهد. جاده‌های تمام فصلی نیاز به نظارت مستمر برای ساییدگی یا خرابی سطح و زیر سطح دارند. بیشتر در فصول بارندگی پوسیدگی و از بین رفتن این جاده‌ها بالا است. تجهیزات برف روبی نیز می‌توانند سطح جاده را با برداشتن یا تغییر دادن از بین ببرند.
ابزارها و رویکردهای متنوعی برای کمک به ارائه مدیریت ایمنی زیرساخت‌های جاده‌ای در دسترس است. همانند دستورالعمل ها، برخی ابزارها برای استفاده در سطح جهانی، منطقه‌ای یا کشوری تهیه شده‌اند. در بعضی موارد، ابزارهای توسعه یافته در یک مکان یا کشور را می‌توان برای استفاده در مکان دیگر سازگار کرد؛ اما باید اطمینان حاصل شود که هنگام انجام این کار، زمینه جدید در نظر گرفته می‌شود.
هنگامی که در مورد نگهداری راه صحبت می‌شود، جمع آوری اطلاعات میدانی یکی از قسمت‌های اساسی مدیریت راه است. مهمترین داده‌های جمع آوری شده برای اهداف نگهداری راه اطلاعات مربوط به موجودی جاده، وضعیت روسازی (کیفیت سطح و مقاومت روسازی) و مشخصات ترافیکی است. با توجه به اینکه این فرآیند می‌تواند طولانی و گران باشد، لازم است از بهترین و کارآمدترین راه حل برای جمع آوری داده‌ها استفاده شود.
واضح است که هر جاده‌ای اگر تعمیر نشود، خطرساز است. فرسودگی جاده تدریجی؛ اما مداوم است و مرمت آن به هزینه‌ی هنگفتی نیاز دارد. بریتانیا سالانه حدود یک و نیم میلیارد پوند برای مرمت فرسودگی روزمره‌ی سطح جاده‌ها هزینه می‌کند. آب و هوا عامل بخشی از این آسیب به شمار می‌آیند؛ اما مقصر اصلی حرکت اتومبیل‌ها و به ویژه کامیون‌های سنگین، است. فرسودگی فرایندی پیچیده است؛ اما اتومبیل‌ها به سه طریق اصلی باعث ایجاد آسیب می‌شوند. اولا، عمل اصطکاک میلیون‌ها چرخ بر روی جاده‌ها به تدریج سطح آنها را صیقل می‌دهد. این وضعیت، از مقاومت سطح جاده در برابر سر خوردن خودرو کم می‌کند. ثانیا، کوبیدن مداوم چرخ‌ها، لایه‌ی بالایی آسفالت را به سوی پایین و اطراف فشار می‌دهد و در قسمتی از جاده که بیشتر در معرض عبور چرخ‌هاست فرورفتگی‌هایی ایجاد می‌کند. این وضع، رانندگی را خطرناک می‌کند، زیرا فرورفتگی‌ها بر هدایت و کنترل ماشین اثر می‌گذارند و در آنها آب جمع می‌شود. ثالثا، در اثر کم و زیاد شدن فشار بار که هنگام گذشتن چرخ‌ها بر سطح جاده اعمال می‌شود، کل جاده ترک بر می‌دارد. این فرایند مشابه با فرایند مشهور به خستگی فلزات است، یعنی گرچه جاده می‌تواند در برابر یک نوبت بار سنگین مقاومت کند؛ اما ساختمان آن ممکن است در برابر بارهای مکرر و کوچک‌تر تاب نیاورد.
راه‌حل‌های موجود
سازندگان قیر و دانشگاه‌های ناتینگم و نیوکسل در انگلستان تلاش کردند تا مواد بهتری را برای ساختن جاده‌ها پیدا کنند. علاوه براین که می‌خواهند جاده‌های بادوام‌تری بسازند، جاده‌های ایمن‌تری هم داشته باشند. این امر به کار گسترده‌ای درباره‌ی یک نوع جدید از مواد پوشاننده‌ی سطح جاده‌ها موسوم به سنگ فرش منفذدار منتهی شده است. آسفالت کنونی سطح جاده‌ها مخلوطی است از خرده سنگ و قیر با پوکه‌ی نرم که فاصله‌ی بین سنگ‌ها را کاملاً پر کرده و پوشش نفوذناپذیری را ایجاد می‌کند. پوشش جدید هم مشابه آن است؛ اما پوکه‌ی کم‌تری دارد تا فواصل خالی را در بین سنگ‌ها باقی بگذارد. این وضع اجازه می‌دهد که آب به جای آن که در سطح آسفالت حرکت کند به درون آن برود. از آن‌جا که آب روی سطح نمی‌ایستد و جاری نمی‌شود آب افشانی ناشی از حرکت اتوموبیل‌ها به میزان زیادی کاهش می‌یابد و خطر سُر خوردن روی آب به طور عمده از بین می‌رود. یک مزیت دیگر جاده‌ی منفذ دار، کم صداتر بودن از رویه‌ی معمولی است. سطح سر و صدای اتومبیل‌ها در مقایسه با رویه‌ی آسفالت معمولی هنگامی که خشک باشد سه تا چهار دسی بل و هنگامی که خیس باشد هفت تا هشت دسی بل کاهش می‌یابد؛ اما اشکال آن، نیاز به کمک بیشتر برای از بین بردن برف و یخ است.
فعاليت‌هاي نگهداري معمولاً در هر كشور و منطقه‌اي با توجه به برنامه‌ريزي، سازمان دهـي و نحـوه سـرمايه گذاري به دسته‌هاي مختلفي طبقه بندي مي‌شوند؛ اما به طور كلي اين فعاليت‌ها را مي‌توان به صورت زیر عنوان کرد:
كوتاه كردن چمن و پاكسـازي حاشـيه كنـار جاده، پاكسازي كالورت‌ها و قنوهاي گرفته شده، وصله كاري و تعمير چاله‌ها. براي راه‌هاي شني اين فعاليت‌ها ممكن است هر شش ماه يكبار انجام شوند. نگهـداري روسازي براي راه‌هاي رويه دار، تعمير چاله‌ها و شيب بندي براي راه‌هاي غيررويه دار. عمليات پيشگيرانه، روكش مجدد، وصله كاري و بازسازي روسازي که هزينه اجراي اين فعاليت‌ها بيش از نگهداري جاري بوده و نيازمند برنامه ريزي ويژه‌اي براي اجرا هستند و فعاليت‌هایی که نمي‌توان آنها را پيش بيني كرد؛ اما نياز به رسيدگي فـوري دارند مانند كالورت‌هاي خراب شده يا ريزش كوه كنار جاده كه منجر به بسته شدن راه مي‌شود.
خطرات استفاده از مواد نگهداری جاده‌ها برای محیط زیست
طیف گسترده‌ای از مواد شیمیایی معمولا برای سطح جاده‌ها استفاده می‌شود تا فرسودگی، گرد و غبار یا یخ‌زدایی به حداقل برسد. با این حال، بسیاری از این مواد اصولا کمترین سود را دارند و خطری بالقوه برای کیفیت آب محسوب می‌شوند. کاهنده‌های گرد و غبار مبتنی بر روغن باید در مواردی که امکان ورود به آبهای سطحی یا زیرزمینی وجود دارد، با دقت زیادی استفاده شوند. به همین ترتیب، نمک‌هایی مانند کلرید سدیم (NaCI) و کلرید کلسیم (CaCl2)، به مراه مواد افزودنی برای جلوگیری از پوسیدگی، زنگ زدگی و خوردگی می‌توانند باعث مسمومیت حاد و مزمن در موجودات آبزی و ماهی ها، آلودگی آبهای زیرزمینی تأمین کننده آب عمومی و خانگی و مرگ روی پوشش گیاهی مجاور جاده شوند. علف کُش‌هایی که برای کنترل پوشش گیاهی کنار جاده استفاده می‌شود، در صورت استفاده نادرست، خطر بالقوه سلامتی یا آلودگی آب را به همراه دارند.
