تاثیر تحریم‌ها بر حمل و نقل جاده‌ای
این مطلب با هدف بررسی تاثیرات تحریم‌های اقتصادی چند سال اخیر بر حملونقل ایران صورت پذیرفته است. با توجه به اینکه صنعت حملونقل و توسعه راه‌ها یکی از ارگان‌های اصلی کشور در زمینه واردات و صادرات کالاها می‌باشد مسلما این تحریم‌ها می‌تواند خسارت زیادی را بر کلیه‌ی بخش‌ها وارد آورد، بنابراین باید بکوشیم تا با شناسایی صحیح این اثرات، راهکارهایی برای رویارویی با این دسته از تحریم‌ها که آسیب‌های زیادی را در پی داشته‌اند و خواهند داشت ارائه دهیم.
ایـران به‌‌رغـم در اختیـار داشـتن موقعیت‌هـای مناسـب ترانزیتـی بـا مشکلات دیگـری روبـرو اسـت کـه تـداوم ایـن مشـکالت می‌توانـد کشـور مـا را بـرای همیشـه از مســیرهای ترانزیتــی کلیدی خاورمیانه حــذف کنــد. مهم‌تریــن ایــن عوامــل تحریم‌هــای اقتصــادی اســت کــه عملا مـراودات اقتصـادی بیـن ایـران و کشـورهای دیگـر را مختـل کـرده اسـت و لـذا مزیت‌هایـی از نـوع موقعیـت مناسـب ترانزیتـی ایـران در عمـل می‌توانـد بی اثر شـود.
اهمیت و جایگاهی که حمل‌نقل و انواع راه‌ها در اقتصاد کشورمان دارد آن چنان پررنگ است که تحریم‌های اعمال شده در صنعت حملونقل آسیب‌های جبران‌ناپذیری بر بدنه اقتصاد ایران بر جای گذاشت. این تحریم‌ها که به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم تشکیل شده بود محدودیت‌های زیادی برای صنایع ایران ایجاد کرده است. به عنوان مثال تحریم‌های موسسات رتبه‌بندی که فقط به ارائه خدمات در حوزه فنی و محیط زیست اکتفا کرده بودند (این تحریم از آن جهت اهمیت دارد که کشورهای غربی ادعای حفاظت از محیط زیست را سرلوحه شعارهای حقوق بشر دوستانه خود قرار داده‌اند). تحریم انواع راه‌های هوایی، جاده‌ای و آبی جمهوری اسلامی ایران که بخش عمده‌ای از آن شامل بازرسی محموله‌ها به مقصد یا از مبدا ایران و همچنین بلوکه کردن اموال سازمان‌های وابسته به این صنایع است و بسیاری موارد دیگر. این تحریم‌ها همواره کشورمان ایران را به شکلی ناعادلانه تحت تاثیر و فشار قرار داده‌اند و آثار مخرب غیر قابل انکاری بر حمل و نقل ایران وارد کرده‌اند.
به عنوان مثال در حال حاضر دو مشکل اساسی شامل تعلیق عضویت ایران در سیستم بیمه سبز و عدم صدور ویزا برای راننده های ایرانی، در حوزه حمل و نقل بین المللی گریبان‌گیر حملونقل جاده‌ای کشور شده است و این شرایط باعث شده راننده‌های ترک جای رانندگان ایرانی را در کشورهای اروپایی بگیرند؛ تداوم آن ممکن است رانندگان ایرانی را از عرصه رقابت، به ویژه با راننده‌های ترکیه، حذف کند. اگر ایران نتواند از تعلیق شورای بیمه سبز خارج شود، مجبور است بیمه را از دیگر کشورهای عضو خریداری کند که طبق برآوردهای انجام شده این اقدام اضافه حتی تا چهار برابر، هزینه‌های حملونقل را افزایش خواهد داد. از طرفی راه حل دیگر وابسته شدن به ناوگان حمل ونقل خارجی است که این موضوع به رغم پیچیدگی ناشی از تحریم به افزایش قابل توجه هزینه‌ها منجر می‌شود.
در چنین شرایطی صدور ویزا برای تجار ایرانی هم یک پروسه زمان بر شده و بسیاری از کشورهای اروپایی نیز از صدور ویزا خودداری می کنند که این موضوع مشکلات حمل و نقل جاده ای را تشدید کرده و به نظر می رسد برای حل این موضوعات باید وزارت امور خارجه به موضوع ورود کند که تاکنون این موضوع محقق نشده است. از جمله تاثیرات تحریم‌ها در حملونقل جاده‌ای می‌توان به مشکل در امکان خرید و افزایش هزینه‌های تامین مالی خرید واگن، کاهش حمل بارهای ترانزیتی در راستای موانع مالی و بیمه‌ای کالاها، ایجاد مشکل در زمینه خرید و تامین قطعات لکوموتیو، مشکل در واردات و خرید وسایل نقلیه ایمن، امکان خرید وسایل و قطعات مورد نیاز در توسعه و ساخت بزرگراه‌ها و بسیاری موارد دیگر اشاره کرد.
تحریم اقتصادی، به تدابیر قهرآمیز اقتصادی علیه یک یا چند کشور به منظور ایجاد تغییر در سیاست‌های کشور مورد هدف تحریم و یا دست کم بازگوکننده‌ی دیدگاه‌های کشور تحریم کننده در مقابل تحریم شونده اطلاق می‌شود. تحریم‌های دولتی، امروزه به عنوان ابزار سیاست خارجی در دولت‌های نیرومند محسوب می‌شود. هدف این گونه تحریم‌ها وادار کردن دولت هدف به تغییر رفتار در سیاست داخلی و به ویژه خارجی می‌باشد. تا چند دهه پیش، اصل بلامنازع حاکمیت کشورها، مشروعیت تقریبا مطلق تحریم ها را، توجیه می نمود. اما به تدریج پررنگ شدن جایگاه انسان به عنوان تابع حقوق بین الملل و توجه بیشتر به حقوق بشر در مناسبات بین المللی، مشروعیت نسبی تحریم ها را به دنبال داشت.
جمهوری اسلامی ایران تقریباً از بدو شکل گیری مورد تحریم آمریکا و متحدان این کشور قرار داشته، اما از سال 1384 به بهانه غنی سازی اورانیوم این تحریم‌ها وارد دور تازه‌ای شد. اظهارات مکرر مقامات آمریکایی در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که به زعم آمریکا، برنامه هسته‌ای ایران چالشی جدی برای منافع و امنیت آمریکا و اسرائیل و حتی ثبات خاورمیانه است. در سال‌های اخیر تنش‌های میان ایران و آمریکا وارد فاز تازه‌ای شد که با گذشته تفاوت جدی دارد و امروز آمریکا تمام توان سیاسی، اقتصادی، دیپلماتیک و نظامی خود را بکار گرفته تا بتواند با مشارکت سایر کشورها، ایران را وادار به پذیرش خواسته‌های خود بنماید.
کل شبکه حمل و نقل ایران به دلیل کمبود سرمایه‌گذاری و منابع مالی محدود در طول سال‌ها، نیازمند توسعه و ارتقا است. در حال حاضر، شبکه‌های جاده‌ای و ریلی در ایران به استانداردهای منطقه‌ای مطابق هستند، اما خطوط ریلی به ویژه نیاز به ارتقا و الکتریفیکاسیون دارند. تحریم‌ها بر بنادر و فرودگاه‌ها تأثیر زیادی گذاشته است و همچنین قدمت بالای ناوگان هوایی ایران نگرانی‌های زیادی درباره امنیت پروازی ایجاد کرده است.
جاده‌ها متداول‌ترین راه حملونقل در ایران هستند و برای پاسخگویی به نیاز‌های وارداتی ایران توسعه داده شده‌اند. پیش‌بینی کرده‌ایم حملونقل بار از طریق جاده ۶۵ درصد کل حملونقل بار در ایران را به خود اختصاص دهد. این رقم در سال‌های بعد افزایش خواهد یافت و در سال ۲۰۲۹ به ۷۱ درصد خواهد رسید.
صادرات محصولات صنعتی و کشاورزی ایران و واردات کالاهای سرمایه‌ای، فلزات و مواد غذایی از طریق مسیرهای جاده‌ای صورت می‌گیرد.ایران از طریق خطوط جاده‌ای دسترسی خوبی به همسایگان دارد و از طریق آن‌ها به سایر کشورهای خاورمیانه، آسیای مرکزی و آسیای جنوب شرقی دسترسی پیدا می‌کند. ایران مسیر ترانزیت مهمی برای هفت همسایه خود محسوب می‌شود. مهم‌ترین عامل تهدیدکننده شبکه جاده‌ای ایران، نرخ بالای تصادفات است که باعث خسارات زیاد و تأخیر در انتقال کالاها می‌شود. اما نرخ بالای تصادفات، نقص در تعمیر و نگهداری جاده‌ها، وجود وسایل نقلیه نامناسب و عدم ایمنی آن‌ها برخی از عوامل مهم بالا بودن آمار تصادفات جاده‌ای در ایران هستند.
لازم است بیان کنیم در صورتیکــه مســیرهای ترانزیتــی ایــران به خوبی و با اطمینان فعــال می‌بــود، کشــورهای درگیــر در مســیر در برابــر تحریم‌هــای کشـورهای ثالـث ماننـد آمریـکا مقاومـت می‌کردنـد؛ زیـرا تحریـم ایـران به منزلـه خسـارت زدن بـه تعـداد زیـادی از کشـورهای دیگـر بـود و ایـن، هزینـه تحریـم را بـرای کشـوری ماننـد آمریـکا افزایـش مـی‌داد. از طـرف دیگـر فعـال بــودن مســیرهای ترانزیتــی ایــران به ویــژه بــرای کشــورهای همســایه و محصــور ماننــد آســیای میانــه، امــکان دور زدن تحریم‌هــا را بــرای ایــران فراهــم می‌کــرد.
همچنین شبکه ریلی نیز نقش مهمی در حملونقل بار دارد و خطوط راه‌‌آهن ایران ارتباطات خوبی با شبکه ریلی همسایگان دارند. پیش‌بینی می‌شود که شبکه ریلی ایران به سهم ۳۵ درصد در بازار حملونقل بار کشور دست یابد؛ و انتظار می‌رود با سرمایه‌گذاری بیشتر، وضعیت خطوط ریلی بهبود یابد و جایگاه ایران به عنوان محور مسیر تجاری بین اروپا و آسیا تقویت شود.
طول خطوط ریلی ایران در حال حاضر ۸۴۸۴ کیلومتر است که ۹۴ کیلومتر از این رقم خطوط پهن و بقیه خطوط استاندارد معمولی هستند. ایران طولانی‌ترین شبکه ریلی در خاورمیانه را دارد. تهران از طریق ریل به بیشتر شهر‌های مهم مثل تبریز، شیراز، مشهد و زاهدان و بندر‌های مهمی مثل بندرعباس و بندر امام خمینی متصل شده است. پروژه‌هایی برای توسعه شبکه ریلی کشور در دست اجراست که در میان‌مدت و بلندمدت باعث افزایش ظرفیت این شبکه خواهد شد.
ایران از طریق شبکه ریلی خود به پنج کشور همسایه متصل است، اما فقط با ترکیه و عراق تطابق ریلی دارد. هماهنگ نبودن شبکه ریلی ایران با سه کشور دیگر باعث تأخیر در حمل کالا و افزایش هزینه‌ها می‌شود. به‌علاوه، شبکه ریلی ایران عمدتاً فرسوده است و نیاز به سرمایه‌گذاری دارد. کیفیت پایین ریل‌ها باعث کاهش سرعت قطار‌ها و افزایش خطر حوادث شده است. انتظار می‌رود در میان‌مدت، با سرمایه‌گذاری چینی‌ها کیفیت شبکه ریلی ایران افزایش یابد. دو کشور توافق‌هایی را برای توسعه خطوط سریع‌السیر، برقی سازی خطوط و ریل‌گذاری جدید امضا کرده‌اند.
پس از روی کار آمدن ترامپ در آمریکا و حتی بعد از دوران ریاست جمهوری وی که با بازگشت تحریم‌ها همراه بوده است، تجارت ایران به‌ویژه با کشورهای اروپایی کاهش قابل‌ملاحظه‌ای یافته است. هیچ‌یک از پنج کشور حاشیه جنوبی خلیج‌فارس در بین پنج مقصد اول صادرات ایران قرار ندارند که این نشان‌دهنده اثر تحریم‌ها بر تجارت خارجی ایران است؛ بنابراین ایران درصدد یافتن شرکای تجاری جدید در آسیای جنوبی و آسیای مرکزی برآمده است.
به صورت کلی تحریم‌ها می‌توانند تأثیر بسیار مهمی بر صنعت حمل و نقل جاده‌ای در ایران داشته باشند. برخی از تأثیرات منفی تحریم‌ها بر صنعت حمل و نقل جاده‌ای در ایران عبارتند از:
1. کاهش توانایی دسترسی به قطعات و تجهیزات: با تحریم‌ها، دسترسی به قطعات و تجهیزات مورد نیاز برای نگهداری و تعمیرات وسایل نقلیه کاهش می‌یابد که می‌تواند به کاهش کارایی و عمر مفید وسایل نقلیه منجر شود.
2. کاهش توانایی انجام معاملات و انعقاد قراردادهای بین‌المللی: تحریم‌ها می‌توانند باعث محدودیت در انجام تجارت بین‌المللی و حمل و نقل کالاها شود که این می‌تواند به کاهش فعالیت‌های صنعت حمل و نقل جاده‌ای منجر شود.
3. افزایش هزینه‌ها: تحریم‌ها می‌توانند باعث افزایش هزینه‌های حمل و نقل، از جمله هزینه‌های سوخت، قطعات و تجهیزات و حتی بیمه شود که این موضوع می‌تواند به افزایش قیمت خدمات حمل و نقل منجر شود.
4. کاهش توانایی سرمایه گذاری: تحریم‌ها می‌توانند باعث کاهش توانایی سرمایه گذاری در صنعت حمل و نقل جاده‌ای شود که این موضوع می‌تواند به کاهش بهبود و توسعه این صنعت منجر شود.
5. کاهش رقابت: تحریم‌ها می‌توانند باعث کاهش رقابت در صنعت حمل و نقل جاده‌ای شود که این موضوع می‌تواند به کاهش کیفیت خدمات و افزایش قیمت‌ها منجر شود.
بنابراین، تحریم‌ها می‌توانند به طور مستقیم و غیرمستقیم به صنعت حمل و نقل جاده‌ای در ایران ضربه بزنند و باعث کاهش عملکرد و رونق این صنعت شوند.
