بررسی اثر الگوی خواب بر رفتار رانندگی موتورسیکلت‌سواران
بین الگوی خواب و رفتار رانندگی موتورسیکلت‌سواران رابطه معناداری وجود دارد. داشتن خواب مناسب و درمان اختلالات خواب به کاهش اشتباهات رانندگی و افزایش ایمنی کمک شایانی می‌کند.
مطالعات آماری نشان می‌دهد که الگوی خواب از جمله تاخیر در خوابیدن، مصرف داروهای خواب‌آور و کیفیت خواب با رفتار رانندگی موتورسیکلت‌سواران مانند تخلفات رانندگی، سرعت غیرمجاز، تک‌چرخ زدن و عدم کنترل موتورسیکلت رابطه مستقیم دارد. با داشتن خواب کافی و باکیفیت می‌توان آمار تصادفات مرتبط با موتورسیکلت‌سواران را تا حد زیادی کاهش داد.
آمار نشان می‌دهد که سالانه بیش از 25 میلیون نفر در اثر تصادفات جاده‌ای آسیب می‌بینند. صدمات ناشی از تصادفات به عنوان یکی از دلایل اصلی مرگ جوانان 15 تا 29 سال اعلام می‌شود. علاوه‌بر خسارات جانی، تصادفات جاده‌ای سالانه حدود 3 درصد از تولید ناخالص ملی را نیز هدر می‌دهد. علی‌رغم تلاش‌های صورت گرفته، ابزارهای اقتصادی و فعالیت‌های انجام‌شده برای مقابله با حوادث رانندگی همچنان کم است. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، نود درصد از آمار مرگ‌ومیر جاده‌ای متعلق به کشورهای با درآمد پایین و متوسط است. در واقع آمار مرگ‌ومیر جاده‌ای در این کشورها حدوداً دو برابر آمار کشورهای با درآمد بالاست.
نخستین مطالعه در مورد احراز شایستگی برای رانندگی براساس رفتار انسانی نشان داد که تقریباً 96 درصد سوانح از طرف رانندگان باتجربه‌ای رخ می‌دهد که مشکلات شخصیتی دارند. در کشورهای توسعه‌یافته به ازای هر 10 هزار وسیله‌نقلیه 1 تا 5/2 نفر و در کشورهای در حال توسعه 3 تا 15 نفر جان خود را در تصادفات جاده‌ای از دست می‌دهند. متاسفانه این شاخص برای ایران 29 نفر گزارش شده است. تحقیقات انجام‌شده در 20 سال گذشته نشان می‌دهد که رابطه روشنی بین الگوی خواب و تصادفات وجود دارد.
طبق گزارش افسران پلیس حاضر در صحنه تصادفات، خواب‌آلودگی و خستگی مهمترین عامل وقوع حوادث مرگبار هستند. اما با این حال خواب‌آلودگی به عنوان یک عامل نامعمول ناشناخته باقی مانده است.
گذشته از رانندگان وسایل‌نقلیه، موتورسواران بیش‌ترین سهم را در آسیب‌های ناشی از تصادفات دارند. بدون شناخت رفتار رانندگی موتورسیکلت‌سواران امکان آموزش و پیشگیری وجود ندارد. شناسایی عوامل خطرساز به خصوص الگوی خواب موتورسواران و نحوه تاثیر آن بر رفتار رانندگی می‌تواند به پیشگیری و کاهش خطرات کمک کند. بنابراین در این مطلب، اثر الگوی خواب بر رفتار رانندگی موتورسیکلت‌سواران را بررسی کرده‌ایم.
اثر الگوی خواب بر رفتار رانندگی موتورسیکلت‌سواران
طی مطالعه‌ای بر روی جامعه آماری موتورسواران شاغل در پیک موتوری کرج، اثر الگوی خواب از جمله کیفیت ذهنی خواب، تاخیر در به خواب رفتن، مدت زمان خواب، میزان بازدهی خواب، اختلالات خواب، استفاده از داروهای خواب‌آور و اختلالات عملکردی روزانه بر رفتار رانندگی موتورسیکلت‌سواران (تخلفات سرعت، خطای رانندگی، تخلفات ایمنی، تخلفات ترافیکی، تک‌چرخ زدن و خطای مهار موتورسیکلت) مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به نتایج به دست آمده:
- میزان بازدهی خواب و تاخیر به خواب رفتن قادر به پیشبینی تخلفات سرعت است.
- اختلالات عملکردی روزانه منجر به افزایش تخلفات رانندگی می‌شود.
- اختلالات عملکردی روزانه و تاخیر به خواب رفتن منجر به بروز رفتارهایی مانند تک‌چرخ زدن می‌شود.
- میزان بازدهی خواب و استفاده از داروهای خواب‌آور، مهار و تسلط بر موتورسیکلت را سخت می‌کند.
نتایج این پژوهش با پژوهش‌های دیگر همخوانی داشت. به عنوان مثال نشان داده شده بود که حوادث رانندگی مرتبط با رانندگان دارای خواب مطلوب کمتر از رانندگانی است که کیفیت خواب آن‌ها پایین می‌باشد. همچنین کیفیت پایین خواب، خواب‌آلودگی حین رانندگی و اختلالات تنفسی (آپنه تنفسی خواب، خروپف کردن، سیگار کشیدن، رانندگی در طول روز و خواب‌آلودگی مفرط) منجر به افزایش تصادفات جاده‌ای در ایران می‌شود. ضمناً رانندگان حرفه‌ای که از خواب‌آلودگی روزانه و استرس رنج می‌برند، دو عامل مهم نقض ایمنی در جاده هستند.
احتمال تصادف جاده‌ای و شهری در رانندگان دچار اختلالات تنفسی در خواب بیشتر از افراد سالم است. افرادی که خواب کمتر یا برابر با 6 ساعت در شبانه‌روز دارند، احتمال اینکه حین رانندگی به خواب بروند بیشتر است. به طور کلی خواب‌آلودگی و کمبود خواب عامل 20 درصد تصادفات جاده‌ای هستند. خواب‌آلودگی منجر به 7 هزار و پانصد تصادف مرگبار موتوری سالانه در ایالات متحده آمریکا می‌شود.
به طور کلی، کیفیت خواب و اختلالات آن می‌تواند پیشبینی‌کننده رفتارهای پرخطر رانندگان مانند مشکل در کنترل وسیله‌نقلیه، تخلف از سرعت مجاز، تک‌چرخ زدن و… باشد. بنابراین قدرت قضاوت و مهارت‌های شناختی فرد می‌تواند در مخاطرات بعدی و تصادفات اثرگذار باشد. داشتن خواب کافی و درمان اختلالات خواب منجر به کاهش سوانح رانندگی می‌شود. با توجه به نتایج بررسی اثر الگوی خواب بر رفتار رانندگی موتورسیکلت‌سواران پیشنهاد می‌شود اقدامات لازم برای آموزش موتورسواران و فرهنگ‌سازی انجام گیرد.
