اثرات راه‌اهن بر حمل و نقل جادهای
توسعه شبکه حمل و نقل ریلی بدون تردید در زیرساخت و توسعه متوازن و پایدار، نقشی اساسی داشته و دارای اولویت بالایی می باشد. همچنین سهم تعیین کننده آن در تولید ناخالص ملی و نقش پیش نیاز آن در توسعه بخش های اقتصادی، تجارت، صنعت، کشاورزی و دیگر زیربخش های اقتصادی واجتماعی و به ویژه اشتغال زایی بالای ان قابل انکار نیست.
حمل و نقل ریلی معمولاً کارایی بالاتری نسبت به حمل و نقل جادهای دارد، زیرا قطارها می‌توانند بارهای بزرگ و سنگین را به صورت موثر حمل کنند. استفاده از حمل و نقل ریلی می‌تواند به کاهش ترافیک جادهای کمک کند، زیرا بارهای بزرگ و سنگین را از جاده‌ها به خطوط ریلی منتقل می‌کند. همچنین حمل و نقل ریلی معمولاً منجر به کاهش آلودگی هوا و مصرف سوخت نسبت به حمل و نقل جادهای می‌شود، زیرا قطارها از سوخت‌های سبک استفاده می‌کنند؛ از طرفی حمل و نقل ریلی معمولاً امن‌تر از حملونقل جادهای است، زیرا خطوط ریلی دارای سیستم‌های امنیتی پیشرفته‌تر هستند. بنابراین، حمل و نقل ریلی به عنوان یک روش حمل و نقل پایدار، کارآمد و کارآمد شناخته می‌شود که مزایا و مزایای خود را نسبت به حمل و نقل جادهای دارد.
مزایای نسبی حملونقل ریلی نسبت به حملونقل جادهای در امور حمل و نقل انبوه بار و مسافر به خصوص در مسافت‌های طولانی، کاهش قابل ملاحظه در مصرف انرژی، ایمنی فوق‌العاده بالا و تلطیف محیط زیست به لحاظ مصرف سوخت فسیلی کمتر و رفاه و آسایش بیشتر، تاثیر قابل توجهی در کاهش قیمت تمام شده در حملونقل بار و مسافر دارد. در این پژوهش با مقایسه حملونقل ریلی و حملونقل جادهای از نظر میزان مصرف سوخت، الودگی محیط زیست و همچنین حمل ونقل بار و مسافر مزایای حملونقل ریلی نسبت به حمل و نقل جادهای بیان شده است.
حمل و نقل ریلی به عنوان یکی از بخش‌های مهم سیستم حمل و نقل، نقش عمده‌ای را در عرصه اقتصادی، صنعتی و اجتماعی کشورها ایفا می‌کند و به واسطه مزایای خاص و نسبی که در مقایسه با سایر بخش‌های حمل و نقلی از جمله هوایی، جادهای و دریایی دارد، توانسته سهم قابل توجهی را در حوزه حمل و نقل به خود اختصاص دهد. راهآهن با مزایایی همچون ظرفیت بسیار بالا، مصرف انرژی و آلودگی کم، نرخ کرایهِ پایین و ایمنی نسبت به سایر وسیله‌های حمل و نقل استفاده از آن به منظور حمل و نقل بار و مسافر را در مسافت‌های زیاد توجیه کرده و موجب شده تا به عنوان یک وسیله ایمن و با صرفه ارتباطی شناخته شود.
از سویی دیگر در میان مزایای یاد شده، ایمنی بالا، ارزان بودن و مصرف انرژی کمتر این سیستم را به یک ابزار مردمی تبدیل کرده و موجب شده تا اکثر متقاضیان با مدنظر قرار دادن این پارامترها، سیستم حملونقل ریلی را در جهت تامین نیاز برگزینند که به نظر می‌رسد بررسی برخی از این ویژگی‌ها خالی از لطف نباشد.
افزایش هزینه‌های حمل و نقل مخاطره محیط زیست و آلودگی هوا، از طرفی از میان آلاینده های موثر بر محیط زیست، نقش بخش حمل ونقل در تاثیراتی که بر محیط زیست دارد بسیار قابل توجه می باشد. بخش حمل ونقل 52% دی اکسید کربن یا co2 را در جهان تولید می‌نماید. که حدود ۸۰% تا ۹۰% آن را حملونقل بخش جادهای تولید می‌کند و تنها 5% آن از طریق راه اهن تولید می‌شود. ضمن آن که بخش صنعت نیز در آلوده کردن محیط زیست نقش مهمی دارد.
راهآهن به عنوان یک وسیله حمل و نقل اصلی، تاثیرات متعددی بر حملونقل جادهای و راهداری ایران دارد. برخی از این تاثیرات عبارتند از:
1. کاهش ترافیک: استفاده از راهآهن به عنوان یک وسیله حمل و نقل جمعی، می‌تواند منجر به کاهش ترافیک جادهای شود و در نتیجه، کاهش آلودگی هوا و زمین. 2. افزایش کارایی: حمل و نقل از طریق راهآهن معمولاً سریع‌تر، ایمن‌تر و کارآمدتر است که می‌تواند به افزایش کارایی در حمل و نقل کالا و مسافر منجر شود. 3. توسعه مناطق: سیستم راهآهن می‌تواند به توسعه مناطق مختلف کشور کمک کند، زیرا این شبکه‌ها معمولاً به نقل و انتقال کالا و خدمات بین مناطق کمک می‌کنند. 4. کاهش هزینه‌ها: حمل و نقل از طریق راهآهن معمولاً هزینه‌های کمتری نسبت به حمل و نقل جادهای دارد، بنابراین می‌تواند به صرفه‌جویی در هزینه‌های حمل و نقل کمک کند. 5. رقابت با حمل و نقل بین‌المللی: با توسعه سیستم راهآهن، ایران می‌تواند به رقابت با حمل و نقل بین‌المللی در منطقه و جهان بپردازد و باعث توسعه اقتصادی کشور شود و به طور کلی، توسعه سیستم راهآهن در ایران می‌تواند به بهبود حمل و نقل جادهای و راهداری کشور کمک کند و تاثیرات مثبت متعددی بر این صنعت‌ها داشته باشد.
اثرات محیط زیستی راهآهن بر حملونقل جادهای
با توجه به تغییراتی که احداث زیرساخت‌های جادهای در محیط طبیعی و محیط مصنوعی از خود باقی می‌گذارد و همچنین آلودگی‌های فراوان نظیر: صدور گازهای سمی و مواد معلق در هوا و آلودگی‌های صوتی فراوانی که ایجاد می‌کند، در خور مطالعه‌ای عمیق و گسترده است.
تأثیرات اکولوژیکی آن از دست رفتن زمین‌های کشاورزی و اختلالات بیولوژیکی، تغییر در آب‌های سطحی و زه‌کش‌ها، فرسایش خاك و رسوب‌گذاری آلودگی آب، تغییرات در منظر و اکوسیستم میباشد. همچنین این سیستم، تأثیر فراوانی بر کاربری زمین و ارزش آن می‌گذارد. و زمانی این تأثیر آشکارتر می‌شود، که سطحی از زمین را برای تسهیلات حمل و نقل به عنوان حریم راه تصرف میکنیم، این تأثیر بالقوه نه تنها الگوی فضایی کاربری را تغییر می‌دهد بلکه در کیفیت زندگی و ارزش زمین‌های مجاور، تأثیر می‌گذارد. گاهی توسعه زیرساخت‌های جادهای از میان جوامع می‌گذارد و آن‌ها را در دو قسمت قطع می‌کند. به خصوص در نقاط مسکونی و نواحی شهری موجب گسیختگی اجتماعی می‌شود، و همچنین به تاثیرات عمده حمل و نقل جادهای نظیر، آلودگی هوا، تراکم، تصادفات و آلودگی آب‌ها اشاره کرد.
مصرف انرژی حملونقل جادهای و ریلی
سوخت مصرفی راهآهن تنها گازوییل است، در حالی که بخش حملونقل جادهای از ۳ نوع سوخت گازوییل، بنزین و گاز استفاده می‌کند. بر اسا آمار ارائه شده، نسبت مصرف سوخت در بین وسایط نقلیه جادهای و ریلی در بخش حمل بار، با توجه به نوع وسیله نقلیه (کامیون و تریلی) از یک به شش تا یک به نه متفاوت میباشد. در بخش مسافر نیز نسبت مصرف گر چه بسیار نزدیکتر است اما راهآهن همچنان کمتر از جاده در بخش مسافر سوخت مصرف می‌نماید. به منظور بررسی بهتر عملکرد بخش‌های حملونقل واحدی بنام واحد حمل تعریف می‌گردد که در آن یک نفر -کیلومتر با یک تن- کیلومتر مساوی فرض می‌شود. با استفاده از تعریف واحد حمل، آمار نشان می‌دهد که بخش حملونقل جادهای به ازای واحد حمل در حدود ۷ برابر بیشتر از حمل و نقل ریلی سوخت مصرف می‌کند.
بنابراین شدت مصرف سوخت در جاده حدود ۷ برابر راهآهن خواهد بود. بر اساس آمار، التبه در کشورهای اروپایی به دلیل بالا بودن کارآیی در مصرف انرژی، نسبت مصرف در بخش حملونقل جادهای و ریلی به یکدیگر نزدیکتر است. با این حال همچنان مزیت راهآهن نسبت به جادهای در مصرف سوخت مشهود میباشد. شاخص‌ترین دلایل تفاوت شدت مصرف سوخت راهآهن و جاده به شرح زیل میباشد:
- – بهره‌وری پایین حمل بار و مسافر درجاده که ناشی از پایین بودن ضریب حمل بار و خالی حرکت کردن وسایط نقلیه جادهای میباشد.
- – بر طبق استانداردهای بین‌المللی نسبت مصرف سوخت در راهآهن و جاده باید به صورت 5 به 1 یا 3 به 1 باشد. فرسودگی و کهنگی ناوگان جادهای و ریلی، عمر بالای ناوگان و شرایط جغرافیایی جاده‌ها و ریل‌ها در ایران باعث گردیده این نسبت در حدود ۷ به 1 باشد.
- – هزینه‌های خارجی آلودگی‌های ناشی از مصرف سوخت در بخش حملونقل زمینی زیاد است که باز هم سهم حملونقل جادهای در هزینه خارجی بیش از حملونقل ریلی است. این هزینه ناشی از میزان تصادفات و میزان آلاینده‌های سوختی میباشد.
- – بخش جادهای ایران بیش از 2/6 برابر راهآهن آلاینده تولید می‌کند.
در حال حاضر، ایران برنامه‌های گسترده‌ای برای توسعه و بهبود سیستم راهآهن خود دارد. برخی از این برنامه‌ها عبارتند از:
1. احداث خطوط جدید: ایران در حال احداث خطوط جدید راهآهن به مناطق مختلف کشور است تا ارتباطات حمل و نقل را تقویت کند و به توسعه اقتصادی مناطق کمک کند. 2. توسعه زیرساخت: ایران در حال سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های راهآهن خود است، از جمله اصلاح و بهبود خطوط موجود، افزایش ظرفیت و کیفیت خدمات. 3. مدرنیزاسیون: برنامه‌هایی برای مدرنیزاسیون سیستم راهآهن ایران و استفاده از فناوری‌های پیشرفته مانند سیستم‌های اتوماسیون و ردیابی پیشرفته وجود دارد. 4. همکاری بین‌المللی: ایران در حال برقراری همکاری با کشورهای دیگر برای توسعه شبکه راهآهن خود و افزایش ارتباطات بین المللی است. 5. افزایش سرعت: برنامه‌هایی برای افزایش سرعت قطارها و بهبود زمان سفر و کارایی سیستم راهآهن در حال بررسی است.
با توجه به این برنامه‌ها و تلاش‌های ایران برای توسعه سیستم راهآهن، می‌توان پیش‌بینی کرد که این صنعت در آینده بهبود چشمگیری خواهد داشت و نقش مهمی در حملونقل کالا و مسافر در کشور خواهد داشت.
مزایای حملونقل ریلی نسبت به جادهای
حمل و نقل ریلی مزایای بسیاری نسبت به حمل و نقل جادهای دارد. برخی از مزایا و مزایای حمل و نقل ریلی نسبت به جادهای عبارتند از:
ایمنی:
آمارها نشان داده است که مسافرت‌های ریلی از ایمنی بیشتری نسبت به مسافرت‌های جادهای برخوردارند، اگر مسافرت‌های ریلی را با مسافرت‌های جادهای مقایسه کنیم می‌بینیم که خطر تصادف جادهای حدود 54 برابر بیشتر از مسافرت‌های ریلی است.
انرژی:
در مقایسه مصرف انرژی در حمل و نقل ریلی و جادهای تجزیه و تحلیل های مختلفی وجود دارد، و آمار و ارقام متفاوتی ارائه گردیده است. مثلا “در گزارش مقایسه مصرف سوخت در سیستم حملونقل ریلی و جادهای که توسط کارشناس گروه مطالعات اقتصادی مرکز تحقیقات راه اهن ارائه گردیده است، میزان مصرف سوخت برای حمل هر 1888 تن کیلومتر با در جاده حدود 184/0 لیتر میباشد در حالیکه برای همین میزان بار که این مقدار حدود 8/1 مصرف حمل و نقل جادهای میباشد. سوخت برای هر 1888 نفر کیلومتر حملونقل مسافر در جاده 18 لیتر و برای حمل و نقل در راهآهن حدود ۷ لیتر مصرف خواهد شد.
محیط زیست:
بهره‌گیری از حملونقل ریلی در زمینه حفظ محیط زیست نسبت به حمل و نقل جادهای بسیار موثر است، بطوریکه حمل و نقل سبز عنوان نموده‌اند بخشی از مزیت‌های حملونقل ریلی به شرح ذیل میباشد:
آلودگی هوا:
در تحقیقات بعمل‌آمده در کشور سوئد معلوم گردید، که چنانچه در گسترش و توسعه راهآهن اقدام نمایند و حملونقل ریلی را جایگزین حملونقل جادهای بطور عام نمایند، از سال 1008 تا سال 5888 می‌توانند میزان آلودگی هوا را به میزان 38% اکسید نیتروژن 08% هیدروکسیدها و 28 %هیدروکربن‌ها را کاهش دهند در این تحقیقات مشخص گردیده است، که سهم راهآهن در آلودگی هوا فقط 1% است.
سر وصدا:
در این زمینه راهآهن مفیدتر بوده و تحقیقات علمی ثابت کرده است، که سرو صدا حاصله از خودروهای راه‌آهنی به خاطر برد فرکانس مفیدشان آزار و اذیت کمتری نسبت به سروصدای حاصله از خودروهای جادهای دارند.
استفاده از زمین:
در کشور آلمان راه‌ها و جاده‌های مساحتی حدود 4/0 درصد از خاك این کشور را در بر می‌گیرد، که از این مقدار (یعنی 4/0 درصد) چیزی کمتر از نیم درصد متعلق به راه آهن میباشد. راهآهن نیاز چندانی به زمین ندارد، یک مسیر دو خطه مدرن فقط 13/۷ متر زمین (عرض) را اشغال می‌کند، اما یک بزرگراه چهار باندی با ظرفیت مشابه تقریبا سه برابر زمین مذکور را نیاز دارد. از طرفی راه آهن به اندازه‌ای که جاده در موازنه محیطی دخالت دارد تغییری در محیط ایجاد نمی‌کند، چرا که در راهآهن سطح زمین به آسفالت کردن نیاز ندارد.
مقایسه هزینه‌های ساخت راهآهن و جاده:
در کشور ژاپن مقایسه‌ای بین ظرفیت و هزینه احداث راهآهن (برقی) با جاده صورت گرفت که در این بررسی راهآهن به صورت دو خط و جاده بصورت چهار باندی فرض شده است، و حداکثر ظرفیت هر دو مورد استفاده قرار گرفت. تحت این شرایط نتیجه بررسی‌ها نشان داد که راهآهن ۳ الی ۲ برابر جاده در مقابل سطح زمین مساوی ظرفیت حملونقل دارد. در مورد هزینه ساخت، هزینه‌های جاده‌سازی در هر کیلومتر 3 برابر در مورد ترافیک بار بیشتر است.
توسعه راهآهن سبب آبادانی کشور و امنیت ملی و کاهش هزینه‌های تعمیر و نگهداری ناوگان حمل و نقل کشور می‌شود:
بطور متوسط در فاصله‌های ۵۸ کیلومتر یا کمتر با احداث ایستگاه باعث آبادانی می شود، و از طرفی با ایجاد توانائی حمل و نقل انبوه سبب امکان جابجایی سریع نیروهای مسلح کشور شده و امنیت منطقه را برقرار می‌سازد. همانطور که آمار نشان می‌دهند هزینه‌های نگهداری ناوگان ریلی (تعمیر و نگهداری لکوموتیو و واگن‌های باری و مسافری) بسیار کمتر از هزینه‌های نگداری ناوگان جادهای میباشد، لذا نگهداری ناوگان ریلی ارزبری کمتری دارد.
جمع بندی مطالب
- با توجه به بررسی حملونقل ریلی و جادهای و مقایسه آن‌ها می‌توان به این نتیجه رسید که بخش جادهای بیش از 2/6 برابر راه آهن آلاینده تولید می‌کند. همچنین مصرف سوخت حملونقل جادهای ۷ برابر حمل و نقل ریلی میباشد.
- بخش حملونقل 52 درصد دیاکسید کربنیا CO2 را در جهان تولید می‌کند که حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد آن را حملونقل جادهای تولید می‌کند.
- توسعه راه آهن سبب آبادانی کشور و امنیت ملی و کاهش هزینه‌های تعمیر و نگهداری ناوگان حمل و نقل کشور می‌شود، هزینه‌های نگهداری ناوگان ریلی (تعمیرو نگهداری لکوموتیو و واگن‌های باری و مسافری) بسیار کمتر از هزینه‌های نگهداری ناوگان جادهای میباشد، لذا نگهداری ناوگان ریلی ارزبری کمتری دارد.
- با توجه به مزایای زیاد حمل و نقل ریلی چه از حیث مصرف انرژی چه آلودگی محیط زیست و نیاز به گسترش بیشتر حمل و نقل ریلی میباشد.
