چگونه مشکلات طغیان رودخانه‌ها و تاثیر آن بر روی جاده‌های کشور را مدیریت کنیم؟
بازی مخرب رودخانه‌ها در زمین جاده‌ها؛ سیل و طغیان رودخانه‌ها یک پدیده طبیعی است که هنگام بروز، مانند هر بلای طبیعی دیگری دارای آثار تخریبی غیر قابل اجتناب است. این آثار تخریبی می‌تواند بر جاده‌های کشور نیز تاثیرگذار باشد.
یکی از حوادث طبیعی که کم هم در کشور ما اتفاق نمی‌افتد و تقریبا در فصل‌های بارش باران شاهد وقوع آن در شمال و جنوب کشور هستیم ” سیل ” است؛ باران سنگین و ذوب سریع برف مهم‌ترین دلیل وقوع سیل به شمار می‌رود. بحران‌های طبیعی مانند سیل سهم عمده‌ای از خسارات مالی، جانی، روحی و روانی را در جهان به خود اختصاص می‌دهند و روز به روز بر خطرات ناشی از حوادث و بحران‌ها در کشورهای دنیا افزوده می‌شود، در نتیجه ارائه برنامه مناسب دولت‌ها و بکارگیری روش‌های مناسب مدیریتی و پیشگیرانه در جهت کاهش تلفات انسانی و خسارات مالی در هنگام وقوع چنین حوادثی را ضروری می‌نماید. بیشتر کشورهای دنیا در معرض چنین خطراتی قرار دارند، از کشورهای صنعتی و پیشرفته که امکان بروز سیل و زلزله در آن‌ها فراوان است تا کشورهای جهان سوم که بلایای طبیعی فراوانی آن را تهدید می‌کنند.
از آنجا که ایران نیز بین ده کشور بلاخیز جهان قرار دارد، لذا مدیریت بحران درکشور ما از جایگاه خاصی برخوردار است. حوادث مختلفی می‌توانند منجر به کاهش ناگهانی ظرفیت و یا افزایش غیر عادی تقاضا در شبکه حمل و نقل گردند. بروز حادثه در شبکه حمل و نقل به دلیل گستردگی شبکه و در معرض خطر بودن همیشگی راه‌های کشور، منجر به بحران درشبکه می‌گردد. در حالت‌هایی از بحران که حادثه همراه با آسیب‌های گسترده جانی و مالی بوده و یا زمینه ساز بروز اینگونه آسیب‌ها می‌باشد، انجام اقدامات اضطراری، لازم وضروری است.
آسیب‌پذیری در راه‌ها
آسیب‌پذیری راه‌ها به دو گونه مستقیم و غیر مستقیم تقسیم می‌شود.
آسیب‌پذیری مستقیم:
انهدام پل‌ها، آسیب پذیری بدنه راه‌ها (ناپایداری شیب و لغزش جاده)، آسیب وارده به تونل‌ها (البته تونل‌ها از ایمنی بیشتری در مقابل سوانح بر خوردارند اما در صورت آسیب دیدن به علت فقدان راه جایگزین به ایجاد بحران کمک می‌کنند).
آسیب پذیری غیرمستقیم:
کاهش فعالیت‌های اقتصادی، قطع شبکه مخابرات و برق، قطع خطوط گاز و نفت ناشی از خرابی جاده، بی خانمانی، افزایش بیکاری و… . خسارات غیرمستقیم اغلب از خسارات مستقیم بیشتر و بعضا غیر قابل جبران هستند وهزینه آن‌ها در مقیاس کلان به کشور از آن تحمیل می‌شود. مستقیم اغلب محلی و خسارات غیر مستقیم منطقه‌ای هستند.
چرا اثرات سیلاب و طغیان رودخانه‌ها بر جاده‌ها مهم است؟
شبکه‌های جاده‌ای به دلایل اقتصادی اجتماعی، زیست محیطی و امنیتی ضروری هستند؛ بنابراین شبکه‌های جاده‌ای با توجه به پیامدهای اختلالاتی، شبکه‌های حیاتی محسوب می‌شوند. جاری شدن سیل تهدید مهمی برای جاده‌ها است و می‌تواند منجر به انسداد گسترده در ترافیک و آسیب به سازه‌های جاده‌ای، با اثرات احتمالی طولانی مدت شود. در هنگام حوادث شدید آب و هوایی، زیرساخت‌های حمل و نقل می‌توانند به طور مستقیم یا غیرمستقیم آسیب ببینند و این امر تهدیدی برای ایمنی انسان است و باعث ایجاد اختلال چشمگیر و تأثیرات اقتصادی و اجتماعی مرتبط می‌شود. طغیان، به ویژه در نتیجه بارش شدید، علت اصلی اختلال در بخش حمل و نقل است. این مشکل به ویژه در شبکه‌های جاده‌ای در مناطق شهری به دلیل نسبت زیاد سطح غیر قابل نفوذ که از نفوذ آب به خاک جلوگیری می‌کند، بسیار حاد است.
جاری شدن سیل نیز منجر به هزینه‌های قابل توجه تعمیر برای جاده‌ها مشکلات دسترسی برای خدمات اضطراری و ایجاد اختلال در استفاده کنندگان از جاده‌ها و جوامع می‌شود و همچنین عواقب آن برای مشاغل و اقتصاد می‌تواند بسیار چشمگیر باشد. به دلیل زمان و هزینه‌های مورد نیاز برای بازسازی، داشتن یک برنامه ریزی پایدار و طولانی مدت بسیار مهم است؛ بنابراین، در نظر گرفتن خطر سیل، یک ورودی مهم برای تصمیم گیری در برنامه ریزی این نوع زیرساخت‌ها محسوب می‌شود. تجزیه و تحلیل خطر سیل برای شبکه‌های جاده‌ای اجازه میدهد تا برنامه‌ها به شیوه‌ای مناسب، با تخصیص منابع برای پیشگیری و ترمیم، انجام شود.
کاهش عملکرد سیستم‌های حمل و نقل به دلیل جاری شدن سیل، زیان آورترین عامل برای جامعه است و برای هر جاده اصلی، میزان آسیب حدود 100 کیلوگرم در ساعت تخمین زده می‌شود. در همین حال، مطالعات نشان داده است که جاده‌ها از اولین دلایل مرگ و میر در شهرها در هنگام جاری شدن سیل به دلیل رانندگی وسایل نقلیه از طریق جاده‌های پرآب هستند.
چه کاری می‌توانیم انجام دهیم تا تأثیر سیل و طغیان رودخانه‌ها در جاده‌ها به حداقل برسد؟
هنگام وقوع سیل، بودجه برای ترمیم جاده‌ها، سیستم‌های زهکشی و حقوق عمومی به شدت مورد نیاز است؛ برای مثال در انگلستان، در حال حاضر، 3/2 میلیارد پوند سرمایه کنار گذاشته شده است تا خطر سیل و فرسایش سواحل را کاهش دهد؛ از این میزان، 235 میلیون پوند برای مدیریت سیل در انگلیس و 55٪ از این میزان به طور خاص برای خطر سیلاب داخلی که احتمالاً جاده‌ها را تحت تأثیر قرار میدهد، هزینه می‌شود.
از آنجا که جلوگیری از وقوع سیل به عنوان یک فاجعه طبیعی غیرممکن است، سیاست برنامه ریزی هر کشور متخصصان محیط زیست را در بخش‌های مهندسی و ساخت و ساز ملزم می‌سازد که تخلیه سیل را در برنامه‌های خود در نظر بگیرند؛ علاوه بر این، هر مقام محلی باید نشان دهد که چگونه می‌تواند هنگام پیش بینی تحولات جدید، خطر سیل را به حداقل برساند.
اقدامات منفعلانه برای جلوگیری از سیل و طغیان رودخانه‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- فضای سبز چند منظوره (به عنوان مثال زمین‌های بازی) در نزدیکی جاده‌ها، که می‌تواند به عنوان مکان ذخیره آب در زمان طغیان باشد و یا کاشت چمن و درختان برای ایجاد ثبات در خاک و افزایش نفوذ آب در زیر زمین.
- استفاده از سیستم‌های دفاعی فیزیکی سنتی مانند تخلیه فاضلاب و لایروبی کانال‌ها
- اقدامات مدیریت اضطراری برای زمان وقوع سیل، از جمله هشدارهای سیل، برنامه‌های مدیریت اضطراری
- در برخی کشورها برای استفاده از سیل‌ها و افزایش منابع آبی، مخازنی برای جمع‌آوری سیلاب ایجاد شده‌است. یکی از این مناطق بریتانیا است که مخازن خاصی در خیابان‌ها ایجاد کرده‌است.
- ایجاد موانع در مسیر سیلاب‌ها: آژانس محیط زیست بریتانیا برای کاهش ورود سیلاب، موانع متحرکی در مسیر خطر سیل ایجاد کرده‌است. این موانع موقت می‌تواند به روش دفاعی دائم در برابر سیلاب نیز تبدیل شود. فرانک کلی، مدیر عامل شرکت UK Flood Barriers ساختاری هوشمند در این موانع ایجاد کرده که به طور خودکار در زمان لازم، عملکرد مورد نیاز را اجرا می‌کند.
