چرا پروژههای آزادراهی در ایران با فاصله زمانی زیادی به بهره‌برداری می‌رسند؟
از شاخص‌های اصلی در موفقیت پروژه‌ها، اجرای بدون تاخیر و باکیفیت آن‌هاست، زیرا طولانی شدن پروژههای عمرانی علاوه بر صرف منابع مالی بیشتر به دلایلی همچون ایجاد تورم و افزایش قیمت‌ها، عدم امکان بهره‌برداری از پروژه‌ها را در زمان مقرر به همراه دارد.
تأخیر زمان عملیات یکی از مهم‌ترین پدیده‌های رایج در پروژههای عمرانی است. این مسأله، در پروژههای ساده ساختمانی تا پیچیده‌‌ترین آنها نظیر پروژههای تونل‌سازی، سدسازی و نیروگاه‌های هسته‌ای رخ می‌دهد.
تاخیر را می‌توان، حد فاصل مدت زمان برنامهریزی شده و مدت واقعی فعالیت‌های پروژه تعریف کرد. بطور کلی یکی از شاخصه‌های مهم ارزیابی پروژههای عمرانی، اجرای به موقع و بدون تاخیر آن‌هاست. تاخیر در زمان برنامهریزی شده و افزایش هزینه مازاد بر هزینه‌های برآورد شده معمولا آغازی بر تاثیرات منفی در رشد اقتصاد ملی، زیان‌های مالی عمده و بازگشت به عقب در صنعت ساخت است.
شناسایی عوامل ایجاد کننده وقفه‌ها در طول ساخت یک پروژه عمرانی می‌تواند باعث برآورد دقیق‌تر زمان اتمام پروژه شود و کمک می‌‌کند تا پیش از شروع یک پروژه بسیاری از اتفاقاتی که وقوع آنها باعث اتلاف وقت و هزینه می‌شود جلوگیری لازم به عمل آید. علل ایجاد تاخیرات در پروژههای عمرانی با دید کلی بسیار مشابه یکدیگر هستند برای شناسایی علل ایجاد تاخیرات در پروژه‌ای عمرانی مختلف تحقیقات فراوانی صورت گرفته است. در این تحقیقات که معیار ارزیابی و بررسی در آنها متفاوت است دلایل تاخیرات برای پروژههای مختلف بررسی شده است. هر چند با دید کلی تاخیرات در اکثر کشورها وجود دارد، اما با نگاهی دقیق‌تر می‌توان مشاهده کرد که عوامل ایجاد کننده تاخیرات و میزان نقش این عوامل در افزایش زمان پروژه در کشورهای مختلف بسیار متفاوت است.
عوامل تاخیر بر پروژههای ساخت و ساز براساس تحقیقات انجام شده
تاخیر پروژههای عمرانی یکی از مهم‌ترین ضعف‌های موجود در صنعت عمران کلیه کشورهای جهان است و مطالعات محققین نشان داده با وجود تکنولوژی مدرن امروزی، هنوز هم تاریخ اتمام اکثر پروژه‌ها به دلیل وجود تاخیرات عقب می‌افتد. جبران تاخیرات و جلوگیری از تکرار آنها در پروژههای بعدی مستلزم شناسایی این تاخیرات و مشخص نمودن سهم هر عامل بین عوامل درگیر در پروژه‌ها است که با توجه به منحصربفرد بودن هر پروژه امری به مراتب پیچیده است.
اجرای پروژههای عمرانی از قبیل راه سازی، ساختمان سازی، سد سازی، آب و فاضلاب و غیره تاثیر فراوانی بر کیفیت زندگی، شرایط اجتماعی و اقتصادی جامعه دارد به همین علت هرچه زمان اتمام آنها کوتاه‌تر باشد اثرات مثبت ناشی از انجام این پروژه‌ها زودتر نمایان می‌شود. ولی مانند بسیاری دیگر از کشورهای در حال توسعه، شاهد بروز تأخیرهای زمانی قابل توجهی در اجرا و اتمام این پروژه‌ها در ایران هستیم که همه ساله موجب تحمیل هزینه‌های مستقیم و غیر مستقیم هنگفتی بر اقتصاد ملی می‌شود و حتی در بعضی مواقع اگر بهره‌برداری از پروژه‌ها با تأخیر مواجه شوند، ضمن اتلاف سرمایه، برخی از آنها توجیه فنی و اقتصادی خود را از دست خواهند داد.
مهم‌ترین عوامل تاخیر در پروژههای ساخت و ساز که دارای بیشترین تاثیر هستند شامل:
تورم و افزایش قیمت‌ها، کمبود مواد اولیه با کیفیت، نقص در طرح و اسناد طراحی، تاخیر در تحویل مواد و مصالح، ضعف عملکرد مدیریت در سایت، تاخیر در تامین بودجه‌ها، ضعف یا انتخاب نادرست پیمانکار، عدم استقرار سیستم کارا و مناسب در مدیریت پروژه، اشتباه در برنامه ریزی و افزایش زمان اتمام پروژه است.
برای مثال در پروژه آزاد راه تهران – شمال که یکی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین پروژههای عمرانی در زمینه حمل و نقل جاده‌ای در ایران است که به علل مختلف سال‌های زیادی است ساخت، افتتاح و بهره‌بردای از آن با تاخیر مواجه شده است. هر چند این تاخیرات در بخش‌‌های مختلف این پروژه وجود دارد اما میزان زیان اصلی از این تاخیرات به تونل‌های متعدد که در مسیر این آزادراه وجود دارد برمی‌گردد.
بر اساس نتایج بدست آمده از بررسی‌ها و نظر به پیچیده و یکتا بودن هر پروژه عمرانی، احتمال افزایش زمان اجرا با توجه به محدودیت‌‌های اجرایی دور از انتظار نخواهد بود. هدف از شناسایی علل افزایش زمان، رفع یا کاهش آثار آن عوامل می‌باشد. به طوریکه بتوان پروژه را با حداقل تغییرات نسبت به برنامه زمان بندی اولیه به پایان رساند. در پس طبق تحقیقات می‌توان نتیجه گرفت که ضرورت دوری از مدیریت سنتی و پیاده سازی مدیریت نوین به خصوص وجود سیستم مدیریت پروژه در کلان شهرها امری بدیهی است و بکارگیری علم مدیریت زمان، هزینه، کیفیت، ائتلاف هدف، ریسک، ارتباطات، تدارکات و مناابع انساانی و ذینفعان از جمله مقولاتی است که توجه به آنها در سیستم مدیریت پروژه حیاتی است.
